Dagboekaantekeningen over de oorlog in Oekraïne. Wordt drie maal per jaar gepubliceerd in Leydraden (vanaf mei 2022)
Dit wordt steeds minder een dagboek. Sinds Dennyk (7) begin juni afsloot zijn vier maanden verstreken met de nieuwe deadline van 1 oktober 2024 in zicht.
Vier maanden met onophoudelijke beschietingen en vernietigingen van Oekraïense infrastructuur en elektriciteitscentrales, maar ook van flatgebouwen, scholen en kinderziekenhuizen. Ik merk een weerzin om de krantenberichten steeds maar weer te lezen; steeds vaker ga ik scannen, koppen snellen of doorbladeren. De algemene teneur blijft dat Oekraïne terrein verliest, posities opgeeft, zich terugtrekt. De veelal oude bevolking moet noodgedwongen vertrekken, ze laten een verwoest land achter. Er is in de afgelopen vier maanden één opvallende ontwikkeling: het binnenvallen van Oekraïense troepen in de Russische regio Koersk. Nagenoeg ongehinderd konden ze ook overgaan tot landjepik, Russen wegjagen en tot vluchtelingen maken, dorpen verwoesten. Een blamage voor Poetin. Zelensky noemt het de oorlog thuisbrengen. Zo gaan steeds meer Russen aan den lijve ervaren dat het oorlog is. Oekraïne is ook steeds beter in staat om met zelf ontwikkelde drones en raketten dieper in Rusland wapen-arsenalen te raken, vliegvelden te verwoesten. Zelensky is op het moment dat ik dit schrijf in New York, bij de Algemene Vergadering van de UN en op bezoek bij Biden, Trump en Harris. Hij probeert toestemming te krijgen om de Amerikaanse wapens in te zetten voor doelen nog dieper in Rusland.
Mijn vrienden in Poltava? Ze leven met dagelijks alarm, er vallen bommen en raketten. Af en toe bellen we, ik vind het moeilijke gesprekken. Wat zeg je vanuit je comfortabele stoel tegen iemand die op een schopstoel richting annihilatie zit? Ik zal een app-uitwisseling geven nadat Poltava een zware aanval heeft ondergaan. Hij en zijn vrouw hebben het overleefd, maar een vriend niet. De vier (volwassen) dochters zijn in Kyiv. Tussen de appjes door kijk ik naar Nieuwsuur en Lubach.
Are you safe?
We are safe. Unfortunately, my friend died and luckily the other miraculousky survived. The girls are all in Kyiv. Thank you for your concern, it was a really difficult day, we were with Natasha near that place early in the morning, a lot of people died and even more mutilated and wounded.
Very mixed feelings now …
Why?
Glad that you all survived, but worried that it seems a narrow escape, and that your friend died …
How are you. How is the girls and family?
There are no rockets on Goirle nor on the towns where the girls live …
Thanks a God, Ben
I will not thank God for the comfortable situation we live in, knowing that our friends are in the most terrible circumstances …
Weer alarm (hij stuurt een geluidsopname van 25 seconden)
That means you are going down to a cellar for shelter?
No (smiley)
You take the risk?
Yes
So far, we are not going down into the basements, we went down at the beginning of the war, but now mostly rockets fall into military facilities and houses that are next to them. But we ask our girls always hide in a shelter in Kyiv and they always try to do it whenever there is an opportunity
Your block of flats is not near possible targets? As I write this the tv gives pictures of Poltava …
Everything can be possible, but the house is mostly hit by downed Shaheds or fragments of rockets. Here we have everthing close to each other, a military airfield is nearby, military warehouses are nearby, a military unit is nearby, a miliatry school is also nearby, Poltava is a small city. Distance between us maximum 3 km.
So there is always danger in the air, you will never be safe till the end of this war…
So there is always a risk, yes you are right. But I believe everything will be good (smiley)
So be careful if that is a sensible option, and emotionally trust in God or the Bogomater
Always! (emoticons: gevouwen handen, hartje, smiley)
Of course! That we do always!
Then sleep well, God bless you all!
And we are concerned about one more issue. We haven’t had any rain for two months. It’s a pity our trees, bushes, grass, flowers. Goodnight.
We have had too much, it is not right. Good night!
Zelensky gaat naar huis zonder toezeggingen van Biden. Biden durft niet, hij is toch bang dat Poetin (kleine) nucleaire bommen gaat inzetten als Zelensky hem werkelijk pijn gaat doen met Amerikaanse wapens. Zelensky zal gedwongen worden door te vechten met een arm op de rug gebonden tot het niet langer gaat. Bob Deen, vaak de expert bij Nieuwsuur, ziet het somber in. China is Rusland aan het helpen, nu met een hele drone-fabriek. En Europa? Europa weet volgens Caroline de Gruijter nog altijd niet wat het met Oekraïne moet. En Trump? Trump heeft Zelensky ontvangen en gezegd dat hij en Poetin vrienden zijn. Als hij weer president wordt zal de oorlog in een dag voorbij zijn. Hij zal Poetin bellen en dan is het klaar. Moeten we dus niet hopen dat Trump …
Als de deadline voor Leydraden nadert schrijf ik verder aan mijn Oekraïens dagboek. “Deadline” gebruiken we in de letteren figuurlijk, maar voor te veel mensen is het letterlijk. Wat is er in het afgelopen half jaar gebeurd, wat is de gut feeling? Niet goed. Steeds meer mensen in Oekraïne en in de EU zien onder ogen dat Oekraïne deze oorlog niet gaat winnen, de situatie niet kan bevriezen, aan het verliezen is. De tweede grote stad van Oekraïne, Charkiv, ligt nu dag en nacht onder vuur. De afweer van de Oekraïense verdediging haalt allang niet meer een groot deel van de raketten en de drones uit de lucht. Er is in Rusland een nieuw wapen ontwikkeld: de glijbom, een bom met vleugeltjes die goed gestuurd en laag vliegend met een grote snelheid doel treft. Niet alleen infrastructuur maar ook bouwmarkten, restaurants, andere plaatsen waar veel mensen bijeenkomen. Zo wordt doeltreffend het moreel van de Oekraïners onderuit gehaald. Iemand zei onlangs: Charkiv wordt een tweede Aleppo, ook zo’n grote stad die door de Russen met de grond gelijk werd gemaakt. Je moet maar de pech hebben om zo dicht bij Rusland te liggen (40 km afstand, de afstand tussen Tilburg en Eindhoven). Veel jonge mannen in heel Oekraïne durven hun huis niet uit, bang dat ze van de straat geplukt worden en naar het front gestuurd. De frontsoldaten zijn al veel te lang aan het front, ze zijn uitgeput, ze snakken naar aflossing. Heel algemeen: men is oorlogsmoe, men wil dat het voorbij is. Onderhandelen? De bestaande situatie accepteren? Even rust? Wie zegt dat Poetin daarna niet gewoon verder gaat?
11 februari. De Amerikaan Tucker Carlson interviewt een zelfverzekerde Poetin. Boodschap aan het Westen: hou maar op met Oekraïne te ondersteunen, het is weggegooid geld. Jullie winnen toch niet. Trump reageerde onmiddellijk: pak Oekraïne maar, ik zal er geen dollar aan uitgeven. O, and by the way: pak ook Polen en de Baltische staten maar.
16 februari. De moord op Aleksej Navalny (1976 – 2024) wordt bekend gemaakt. Iedereen geschokt, niemand verrast. Alles stinkt naar Poetin.
20 februari. Amnesty International heeft een pagina zwart, met een uitgeblazen kaars die nawalmt; de walm heeft het profiel van Navaly. In witte letters de tekst: “Listen, I’ve got something very obvious tot tell you. You’re not allowed to give up. If they decide to kill me, it means that we are incredibly strong.” Prachtig eerbetoon. Incredibly strong is ook de weduwe van Navalny, Joelia Navalnaja. Zij zet het werk en de strijd van haar man voort op alle podia die ze maar kan vinden.
24 februari. Twee jaar geleden begon Poetin zijn “speciale operatie” in Oekraïne, de oorlog gaat het derde jaar in. Alom pessimisme over de kansen van Oekraïne. Oekraïens optimisme is vervlogen. Rusland kijkt niet op een soldatenleven meer of minder, terwijl in Oekraïne westerse waarden heersen. De munitie is onvoldoende; “whatever it takes” kan Europa niet waarmaken; Amerika geeft geen nieuw steunpakket. Oekraïne is oorlogsmoe, de bereidheid om te vechten slinkt. Poetin denkt aan de winnende hand te zijn, en heeft de overwinning (heel Oekraïne in zijn macht) voor 2026 losjes ingetekend, aldus de Britse denktank RUSI. Tegelijkertijd groeit in Europa het besef dat er werkelijk iets heel ernstigs aan de hand is in het Kremlin en dat we ook naar een (halve) oorlogseconomie moeten. Maar voordat dit van de grond komt zijn we weer een paar jaar verder en is het wellicht te laat.
27 februari. Fokke & Sukke snappen er niets van; hoe kan Poetin nou aan het winnen zijn! Wij hebben de Eiffeltoren en de Houses of Parliament geel met blauw verlicht!
19 maart. Poetin wordt opnieuw “gekozen” tot president van de Russische Federatie. Sommigen zeggen dat je beter president tussen aanhalingstekens kunt zetten: noem hem geen president, noem hem dictator.
22 maart. Aanval op Crocus City Hall nabij Krasnogorsk, een vreselijke slachting. Poetin wijst meteen naar Oekraïne, maar het is Kirgizië. In het gezelschap van tertulia ontstaat het initiatief B&W van Goirle te vragen een bericht van meeleven te sturen naar Krasnogorsk, de stad met wie we in vriendschap verbonden waren. B&W willen het niet doen, ze vinden het “principieel onverstandig”. Zo’n bericht kan geframed worden als: kijk, in Goirle zijn ze voor Poetin.
20 april. Het Amerikaanse Congres heeft eindelijk ingestemd met een steunpakket van 61 miljard dollar voor Oekraïne.
09 mei. In Rusland wordt de dag van de overwinning gevierd, Den Pobeda. Op het Rode Plein vergapen Moskovieten zich aan buitgemaakt Navo-materieel. Geïnterviewden verklaren opgewekt: het gaat goed met de oorlog, Rusland heeft het op de rails. De laatste tijd neemt Poetin met het grootste gemak het woord oorlog in de mond: het Westen is in oorlog met Rusland. Bij elke gelegenheid herinnert hij het Westen eraan dat Rusland beschikt over atoomwapens; hij zou ook bereid zijn ze in te zetten. Daarom durft het Westen niet echt te vechten.
Terug naar de deadline voor Leydraden, 1 juni. Ik veeg wat bij elkaar. Steeds meer landen gaan nu beseffen dat Oekraïne vecht met één hand op de rug gebonden: het verbod om Rusland te treffen met wapens uit het Westen, wapens die Rusland echt pijn kunnen doen. Schoorvoetend krijgt Oekraïne nu toestemming. Er willen ook meer landen Oekraïense soldaten trainen, ter plaatse. Trouw van vrijdag 24 mei laat mensen uit Charkiv aan het woord. De nieuwsberichten over de financiële steun van de Verenigde Staten is voor hen nog geen reden tot vreugde. “Gaan meer wapens ons dichter bij de vrede brengen”, vraagt Zolotkovskaja zich af. “Als wij de Donbas moeten opgeven om deze terreur te beëindigen, dan vind ik dat prima. Dat zou ik trouwens ook zeggen als ik daar woonde. Zolang de raketinslagen en de vernietigingen maar stoppen.” Uit Poltava sturen mijn vrienden filmpjes met nachtelijke inslagen; zo lang ze filmpjes sturen zijn ze nog niet dood. Polls tonen dalende cijfers voor de populariteit van Zelensky. Nog is Rutte geen NAVO-chef. Het komende kabinet van PVV, VVD, NSC en BBB onder leiding van Dick Schoof blijft Oekraïne steunen met geld en wapens …
Op 21 september 2023 sloot ik Dennyk (5) af met: In Slowakije dreigt een Poetin-vriend aan de macht te komen. Waar staan we vier maanden later, 30 januari 2024 met de deadline voor Leydraden nummer 129 voor de deur?
In Slowakije is Poetin-vriend Fico aan de macht gekomen. In Hongarije blijft Poetin-vriend Orban onbedreigd aan de macht. In Nederland is Poetin-vriend Geert Wilders de grootste partij geworden; hier wordt een trage en moeizame poging ondernomen om een kabinet te vormen met PVV, VVD, NSC en BBB. In Duitsland is de AfD in opmars. De Ampelkoalition – het midden van SPD, Groenen en Liberalen – levert niet, ligt intern voortdurend met elkaar overhoop zoals in Rutte IV; men vreest dat straks de Poetin-vriendelijke Afd een heel grote partij wordt. In de VS dreigt het Trump-spook terug te komen, de dealmaker met de grote dictators in de wereld. Poetin wacht verlekkerd op zijn wederkomst. Intussen krijgt Biden van het Congres niet meer het steunpakket voor Oekraïne los. Ook de EU heeft het steeds moeilijker om die beloofde steun te blijven geven. Zelensky blijft onvermoeibaar de wereld afreizen en om steun vragen. Zijn pleidooien worden steeds schriller: als jullie ons niet langer helpen verliezen we. Daarna zijn jullie aan de beurt.
Op het slagveld is de situatie niet best. Het langverwachte offensief om Oekraïens gebied terug te winnen is mislukt, de Russische verdediging blijkt te sterk. Oekraïne is langs de 1000 km grens overwegend in het defensief, Rusland valt weer aan. Met onvoorstelbare hoeveel raketten en drones worden doelen in heel Oekraïne bereikt, vooral de grote steden liggen onder vuur, van Charkiv nabij het oostfront tot en met Lviv in het westen. In Kyiv gaat dagelijks het luchtalarm af: de luchtverdediging die Oekraïne rond de hoofdstad heeft opgebouwd haalt veel uit de lucht, maar is nooit 100 % effectief. Af en toe kon je lezen (wishful thinking) dat de bommen in Rusland opraakten, maar nu wordt gezegd dat er onbeperkte toevoer is vanuit Noord-Korea en uit Iran. Bovendien is Rusland een oorlogseconomie geworden, de bommenfabricage in eigen land draait non stop. Europa en de VS daarentegen kunnen de toegezegde granaten niet leveren, Oekraïne heeft te kort aan vuurkracht, het vecht met één hand op de rug gebonden.
Mentaal zijn er ook grote verwoestingen. Oekraïense soldaten zijn uitgeput, ze worden niet afgelost, de vrouwen willen na bijna drie jaar oorlog hun mannen terug. Zelensky aarzelt over een totale mobilisatie. Het moreel lijkt onaangetast: liever dood dan onder de knoet van Poetin. Veel Oekraïners vragen zich af: weten we dat zeker?
2 oktober 2023Alle 27 regeringsleiders van de EU zijn in Kyiv bijeen om Zelensky steun te betuigen, uniek.
24 oktober 2023Iris de Graaf praat ons bij over Rusland en Oekraïne. Nu de aandacht is afgeleid (7 oktober verrassingsaanval van Hamas op Israël) gaat Poetin erger dan voorheen zijn gang: zwaardere bombardementen dan ooit te voren, in hechtenis nemen van de advocaten van Navalny (met als gevolg dat alle advocaten in staking gaan, ze kunnen hun werk niet meer doen), rekruteren voor het Russische leger in Noord-Korea, Cuba, et aliunde, én onder de wapenen roepen van vrouwen. Volgens Iris durft Poetin een algehele mobilisatie niet aan omdat er volgend jaar verkiezingen zijn; nu moet hij zich behelpen met overal vandaan mensen bijeen te scharrelen. Intussen toont het Russische Journaal zogenaamd grote demonstraties in Amsterdam vóór Rusland en tegen Oekraïne.
14 december 2023De EU-landen hebben ingestemd de onderhandelingen te beginnen met Oekraïne voor toetreding: 26 landen, en Orban? Hij ging even naar de wc zodat hij niet hoefde te stemmen (naar verluid een truc van Olav Scholz).
29 december 2023We kijken naar Journaal en Nieuwsuur. We leren dat die ochtend het zwaarste bombardement op Oekraïne heeft plaatsgevonden sinds het begin van de oorlog: een massale aanval van raketten en drones op zes grote steden (inclusief Lviv in het westen). Het waren er zo veel dat de luchtafweer ze niet allemaal aan kon, veel doden, enorm veel schade weer. Petra Grijzen in Nieuwsuur vraagt aan deskundigen Frans Osinga en Hubert Smeets wat dit betekent, wat Poetin ons wil zeggen en meer in dier voege. Ze vraagt niet wat “we” er aan kunnen doen. Volgens Smeets is het duidelijk wat Poetin wil: het imperiale rijk terug zoals dat onder tsaar Alexander I bestond, met het hele Balticum, delen van Polen en vanzelfsprekend Oekraïne, met Kiev als stamland. Intussen is zijn verhaal: wij zijn in oorlog met het Westen dat Rusland bedreigt. Interviews met de Moskoviet laten zien dat het hun goed gaat, er is nergens gebrek aan, sancties merken ze niets van, de pensioenen worden betaald. Ander nieuws is dat oud-Rusland correspondent Iris de Graaf nieuwslezer wordt van het NOS-Journaal.
17 januari 2024In Trouw van 16 januari lees ik een groot verhaal van Jarron Kamphorst over de “Russische toestand”: die is er een van angst, stress en moedeloosheid. Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne kampen tienduizenden Russen met angststoornissen en depressies. Wie naar het Journaal van woensdag 17 januari heeft gekeken kan in zo’n zelfde toestand geraken. De hoogste militair in de NAVO, Rob Bauer (Amsterdam, 1962) heeft in Brussel gezegd: wees klaar voor het onverwachte. Ook Europa moet omschakelen naar een oorlogseconomie wil het Poetin weerstaan, we moeten daar grote offers voor brengen. Willen we die brengen? De vraag stellen is hem beantwoorden.
Nog een opmerking tot slot van deze aflevering van Dennyk. Als Leydraden uitkomt is Oekraïne al drie jaar in oorlog, en er is geen licht aan het einde van de tunnel. Ik denk terug aan Urbi et Orbi met Kerstmis, de zegen van de paus vanuit Rome voor Stad en Wereld. Voorafgaand aan zijn zegen noemde de paus alle oorlogen en conflicten over de hele wereld, een moedeloos makende lange lijst. Staak toch het vuren, hou op met oorlog en geweld, denk toch aan die arme mensen en dieren en de planeet. Hij hekelde de wapenindustrie met haar perverse verdienmodel. De meeste aardbewoners zullen het graag met hem eens zijn, maar het is aan dovemansoren van de machthebbers, tirannen en dictators, criminelen en krankzinnige leiders. Het kan “vrede” worden als we ons aan hen overgeven.
Een allerlaatste woord aan mijn vriend Oleg (54) in Oekraïne, geappt op 30 januari 2024: Yes, we have less and less hope. It is clear that there is a big game going on, and we, Ukrainians, are in the calculation. If the USA and the West had a great desire for Ukraine to win, they would have provided the long-needed weapons to expel the Russians. The best die everyday. Of course, I can also go to the front. Now they are mobilizing everyone in a row, regardless of health or other factors. In a word – all this is horror ...
24 augustus 2023 Op deze dag stel ik mijn Dennyk (niet langer het Russische Dnevnik) samen uit de aantekeningen die ik maakte sinds de vorige keer. De oorlog in Oekraïne is nu anderhalf jaar bezig, en er is geen zicht op een einde. Alle waarnemers denken dat het nog lang kan duren. Poetin heeft alle tijd en alle middelen; hij gaat onverdroten door met het bombarderen van Oekraïense steden en dorpen totdat alle kapot is. Het grote nieuws gisteravond was de crash van het privéjet van Prigozjin; naar alle waarschijnlijkheid zat hij daarin en is hij om het leven gekomen, samen met 9 andere inzittenden. Zijn einde is precies twee maanden na de kortdurende coup die de wereld verbaasd deed staan en Poetin tot grote woede bracht. Van Poetin is bekend dat hij zijn wraak liefst serveert als een koud gerecht. Zijn voormalige kok en maffiavriend beging in de wereld van Poetin de ergste misdaad die er is, disloyaliteit, verraad. Dan ga je er aan; Poetin weet je te vinden, in binnen- en buitenland.
09 mei Dag van de Overwinning. Ik heb die dag twee keer meegemaakt in Krasnogorsk; een vrolijke toestand, een parade met aandoenlijke oude mannetjes volgehangen met medailles, galmende retoriek uit de luidsprekers, op het podium burgemeester en pope. In Moskou is de traditionele militaire parade dit jaar sober. Dreigende taal van Poetin richting de NAVO en het Westen. In augustus lezen we over nieuwe schoolboeken in Rusland waarin Poetin wordt gepresenteerd als de redder van de beschaving, vriend van de mensheid, stichter van rechtvaardigheid, recht en vrede. Waarnemers zien een Stalin die opnieuw is opgestaan.
16 mei NRC kopt dat Oekraïne is begonnen aan het terugveroveren van hun land, het langverwachte lente-offensief. De maanden daarna lezen we dat het tergend langzaam gaat. Er zijn haast onneembare verdedigingslinies geplaatst met ontelbare landmijnen en betonnen drakentanden. Oekraïne wil zuinig zijn op de manschappen, in Rusland telt een mensenleven niet.
27 mei Ik spreek een man uit Belarus die protesteerde tegen Loekasjenko toen hij frauduleus aan de macht bleef na verloren verkiezingen. Niet veel later stond de politie voor zijn deur. Nu woont hij in Warschau, binnenkort volgen zijn vrouw en kinderen hem. Het is prima leven in Warschau vertelt hij me, maar hij is alles kwijt en moet zijn leven opnieuw zien uit te vinden. Poetin vindt hij een asshole. Er is de prachtige 2Doc Inside Russia Traitors and Heroes. Sinds de inval van Rusland in Oekraïne zijn vele duizenden Russen gevlucht; wie blijft moet het regime steunen of zwijgen. Er is een derde groep: zij die het regime tegenwerken. Het zijn vooral jonge mensen die met groot gevaar voor hun leven zich uitspreken, discussies aangaan, vragen stellen. In augustus lees ik over een bijzondere vorm van actievoeren: kleine poppetjes van papier maché of klei die op gezichtsbepalende plaatsen worden geplaatst met een protesttekst tegen de oorlog van Poetin. Ludiek, maar nog steeds gevaarlijk, want je moet zo’n poppetje nog wel plaatsen.
06 juni Bij Cherson, Nova Kachovka, hebben de Russen een grote stuwdam opgeblazen, 38.000 mensen dakloos gemaakt. Poetin deinst nergens voor terug. We hoeven ons over de man geen enkele illusie te maken. Lodewijk Asscher bericht (in opdracht van de EU) dat de opvang van Oekraïners in Europa een groot succes is. Zo ook in Nederland dat 94.000 mensen opvangt. Het succes is zo groot omdat ze onmiddellijk mochten gaan werken. Zijn aanbeveling is om ze tien jaar de zekerheid van verblijf te geven; dat geeft werkgevers ook houvast. Sindsdien denk ik: waarom gaan we niet ook zo om met de asielzoekers en vluchtelingen? Ons land komt in nagenoeg alle sectoren hands, minds and hearts te kort. Waarom alleen maar dat ontmoedigingsbeleid? Zal een nieuwe regering na 22 november dat anders, humaner gaan aanpakken? Of wordt het nog erger? Wij hebben een keuze, in ieder geval een stem.
13 juni In Nieuwsuur het nieuws dat de Nord Stream 2 pipeline toch waarschijnlijk door Oekraïne is opgeblazen (eind september 2022). Eelco Bosch van Rosenthal kijkt daar heel moeilijk bij. Brengt dat de hulp van de EU aan Oekraïne niet in gevaar? Over die hulp lezen we in de maanden daarna niets dan ongerust maakt: EU-leiders (behalve van Hongarije) blijven steun uitspreken, zolang als dat nodig is. Maar er klinken ook sceptische stemmen: populistisch rechts is in opmars in Europa, dat is heel goed nieuws voor Poetin en slecht voor Zelensky. Frits Abrahams signaleert in zijn column in NRC van 16 augustus stemmen in de progressieve New York Times die de verantwoordelijkheid voor deze oorlog leggen bij Amerika. Hij geeft een voorbeeld: “De VS heeft deze nachtmerrie mede geschapen. De oorlog in Oekraïne is een onverminderde diplomatieke mislukking.” “Poetin heeft de NAVO en West-Europa gewaarschuwd wat er zou gebeuren als zij hun invloed zouden uitbreiden […].” Hij besluit zijn column aldus: “Het is vergoelijkende taal waarvan Poetin zal smullen. Nu nog Donald Trump als winnaar van de volgende verkiezingen – en Oekraïne kan alsnog van de aardbodem worden weggevaagd.”
16 juni Aan de surfplas tref ik chauffeurs uit Belarus die opgetogen zijn dat een inwoner van Goirle Russisch met ze spreekt. Maar ik kan beter niet over politiek praten, want ze vinden Poetin zo’n kerel: het beste wat Rusland overkomen is! Maar Oekraïne dan!? Ik krijg meteen terug: wat ik dacht van de bombardementen van de NAVO op Belgrado? Deze chauffeurs kunnen beter met Jan Eijsermans gaan praten. In Sint Petersburg is een mislukt economisch forum gehouden met nul westerse landen. Wel waren er Cyril Ramaphosa (Zuid-Afrika), en leiders uit Senegal, Zambia, Republiek Congo, Comoren en Egypte. Ze waren eerst in Kyiv waar ze een vredesvoorstel bespraken, en in Boetsja waar ze een krans legden. Daarna gingen ze bij Poetin langs met hun voorstel. Zelensky zou later zeggen dat de Afrikanen in Kyiv over vrede spraken en in Sint Petersburg over oorlog. In Boeken van NRC lees ik dat er een nieuw tijdschrift wordt uitgegeven door Van Oorschot: Fifth wave / Pjataja Volna, voor Russische schrijvers die uitgeweken zijn en tegen Poetin schrijven. Oprichter van het tijdschrift is Maxim Osipov (Moskou, 1963), schrijver en cardioloog.
24 juni Het Journaal heeft het spectaculaire nieuws dat Prigozjin en zijn Wagner-bende oprukt naar Moskou. De steden Rostov (belangrijke uitvalsbasis voor de oorlog in Oekraïne) en Voronezj heeft hij al veroverd. Op1 heeft Pieter Waterdrinker (1961), Victoria Koblenko (1980), Mart de Kruijff (1958); zij hebben scherpe analyses die je net zo goed fluiten in het duister kunt noemen. De volgende zondag kijk ik naar Presseclub op de ARD waar Christoph Schiltz (Welt) niet uitsluit dat het een toneelstukje is, doorgestoken kaart, een opzetje tussen de heren P&P om te testen wie in de Russische legerleiding loyaal is en wie niet. Dat is de makke met een leugenachtig regime: je weet nooit wat waar is en wat niet. De woede van Poetin zag er authentiek uit. Als het doorgestoken kaart is, is hij behalve een grote misdadiger ook een groot toneelspeler.
11 juli NAVO-top in Vilnius, Litouwen. Zweden wordt toegelaten tot de alliantie; Erdogan, voor jaren zeker van zijn macht in Turkije, is mild gestemd en ligt niet langer dwars. Arme Koerden. Zelensky is boos omdat er geen onvoorwaardelijk “ja” komt op toetreding van Oekraïne tot de NAVO. Het is een van de rode lijnen die “het Westen” niet over wil gaan. Zoals eerder bij de Leopardtanks en ander geavanceerd wapentuig. Zoals bij de F16. Onlangs (20 augustus) heeft demissionair minister Rutte op de vliegbasis Eindhoven ze nu wel toegezegd. Al kunnen ze pas eind 2024 geleverd worden.
17 juli Opnieuw heeft Oekraïne de Krimbrug beschadigd. Poetin is razend, veroordeelt het als een terroristische aanval en bereidt vreselijke vergeldingsmaatregelen voor (ik denk dan: van niet-terroristische aard?). Hij zegt de graandeal op die in Afrika hard gevoeld zal worden. Volgens zijn woordvoerder Dimitri Peskov is er geen verband tussen het een en het ander. Peskov kun je ook altijd geloven op zijn blauwe ogen. In het theologische elftal van Trouw zegt de theoloog Erik Borgman dat Nederland moet protesteren bij de VS tegen levering van clusterbommen aan Oekraïne (Nederland is ondertekenaar van het verdrag tegen clusterbommen).
23 juli Russen hebben de orthodoxe kathedraal van Odesa (Heilige Transfiguratie) gebombardeerd. De kathedraal is UNESCO werelderfgoed. In 1936 werd de kathedraal door Stalin verwoest; eind jaren 90 na de Oekraïense afscheiding werd de kathedraal gerestaureerd. Er is internationale verontwaardiging. Wat zegt Rusland? Het is de schuld van Oekraïne, van de incompetente luchtverdediging. Dit vingerwijzen naar Oekraïne is het zoveelste staaltje van onversneden Russisch absurdisme.
01 augustus Anna, de jongste dochter van Oleg en Natasha, wordt 18 jaar. Ze hebben nu vier volwassen dochters. In wat voor beroerde omstandigheden is Anna volwassen geworden; is er toekomst voor haar en haar zussen in Oekraïne? Het nieuws wordt beheerst door drone-aanvallen op Moskou. Zelensky heeft gezegd dat de Russen nu hun oorlog thuis krijgen. Ik denk al heel lang: wanneer komt tit for tat, je kunt ze toch niet eeuwig ongestraft Oekraïne kapot laten gooien; daar mag toch wel iets tegenover staan? Dat gaat nu gebeuren. In de weken daarna volgen er meer drone-aanvallen. De bedoeling is dat de Russische bevolking zelf ervaart dat “de speciale militaire operatie van Poetin” wel degelijk een oorlog is waar ze bij betrokken zijn. Zij kunnen ook bommen op hun kop krijgen.
13 september In NRC het bericht dat in Oekraïne een omvangrijke drone-industrie ontstaan is: drones sparen mensenlevens aan het front, geven overwicht in de lucht en brengen de oorlog thuis waar het vandaan komt: Rusland. Rusland raakt door de munitie heen, maar Kim Jong-un van Noord-Korea komt Poetin te hulp met zijn enorme voorraden granaten. Verder het bericht dat Volodymyr Zelensky via een videoverbinding heeft gesproken met studenten van de Haagse Hogeschool en de Leidse Universiteit. Zijn boodschap is: zoek vrienden, werk samen, overwin de verdeeldheid. Ten slotte roept het commentaar van NRC op om Zelensky te blijven steunen, ook als de oorlog nog 2024 ingesleept wordt. “Op alle fronten gaat Zelensky de strijd aan met het onrecht dat Oekraïne bedreigt, van binnen en van buiten. Hij verdient daarbij alle steun van zijn bondgenoten.”
21 september Een paar dagen geleden ging het over een Oekraïner in Nederland, een jongeman van 19 die 17 was toen hij naar Nederland vluchtte. Hij wil niet terug naar Oekraïne, hij wil niet naar het front, hij wil niet sneuvelen. Alleszins begrijpelijk. Je hebt het recht om bang te zijn, je kunt niet gedwongen worden om te vechten. De Nederlandse instanties kunnen dit billijken, ze zullen die jongen niet uitzetten; ook de Oekraïense autoriteiten geven knarsetandend toe dat je niet gedwongen kunt worden te vechten. Anderzijds worden mensen die doktersverklaringen kopen om maar niet onder de wapenen te hoeven als landverraders beschouwd. Polen – de trouwste bondgenoot van Oekraïne – maakt ruzie over Oekraïens graan: scheurtjes in de onderlinge solidariteit. Zelensky in de V.S. in gesprek met de leider van de Republikeinen; hij wordt ongeduldig. Telkens miljardenpakketten steun terwijl de overwinning uitblijft: hoelang willen ze dit nog? Zelensky zou binnenskamers gezegd hebben: geen steun meer, dan verliezen we de strijd …
30 september De deadline voor Leydraden 128. In Slowakije dreigt een Poetin-vriend aan de macht te komen.
23 februari 2023 In de nacht van 23 en 24 februari 2022 viel Rusland Oekraïne binnen, het is een jaar geleden. Ik pak mijn dagboek weer op. Tussen de laatste aantekening en deze was het war as usual. NRC 22 februari 2023 kopt: Poetin vergroot nucleaire dreiging. Opschorting kernwapenverdrag. Volgens NAVO-baas Stoltenberg is met het opschorten van het START-verdrag ‘complete architectuur van wapenbeheersing gesloopt’. Vladimir Vladimirovits Poetin heeft de volksvertegenwoordiging, de generaals, de hoge bestuurders een uur en vijftig minuten toegesproken. Hij noemde Oekraïne nauwelijks; de man weet telkens weer te verrassen. Grote lijn: de Westerse elite is gek geworden, Europa en de V.S. willen ons kapot maken, maar wij zijn onverslaanbaar. Hij had het vooral over de Russische economie die draait als een tierelier. Zijn toehoorders – regiefoutje – zaten erbij te gapen of hadden hun onleesbare karpatenkoppen uit de sovjettijd weer opgezet. Michail Sjiskin (Moskou, 1961) een Russische schrijver die sinds 1995 in Zürich woont, probeert het Russische zwijgen te doorgronden. De oorlog is een jaar oud; taalgevoelige mensen hebben het woord verjaardag beproefd en afgewezen. Er is geen reden om feestelijke connotaties mee te laten klinken. Ik kijk uit naar de extra uitzending van Buitenhof meteen na Nieuwsuur met alle presentatoren en Twan Huijs in Kyiv waar teruggekeken wordt op dit verschrikkelijke jaar.
14 maart Pieter Waterdrinker (Haarlem, 1961) in de kapel van CC Jan van Besouw. Een waterval aan woorden die door een gretig publiek werden opgenomen. Hij begon op 24 februari 2022 zijn eigen dagboek: hij en zijn vrouw vluchtten weg uit de Tsjaikovskistraat 44 in Sint Petersburg waar zij zo’n 25 jaar woonden. Als ik hem goed begreep was de eerste roman die hij als adolescent las: Pervaja lubov/Eerste liefde (1860) van Ivan Toergenjev (1818 – 1883). Een dun boekje dat hij at random uit de bibliotheek griste. Ik heb het zelf ook in de kast, tweetalig Russisch-Duits. Ik heb het in beide talen gelezen, het is prachtig. Je hebt geluk als dat je eersteling is. Pieter probeert “Rusland” te begrijpen, d.w.z. te verklaren waarom het zo anders is. Het is de doorwerking van 1054: scheiding tussen het West- en het Oostromeinse rijk (Rome en Constantinopel). Verder de eeuwenlange overheersing van Rus door de Mongolen. Daarna eeuwen absolutisme van de tsaren. Daarna de dictatuur van de communisten. Poetin en zijn kongsi staan in een ononderbroken traditie. Er zal geen opstand komen, het zal altijd zo zijn in Rusland. Waarom? Omdat Rusland geen Verlichting heeft gekend, geen Reformatie, geen langzame groei naar democratie, geen scheiding der machten, geen mensenrechten. Het volk is er om de leider te dienen. In het westen dient de leider het volk. We hoorden niets nieuws, maar het kwam er als in één waterval uit.
08 april Het Westen levert inmiddels tanks die het verschil kunnen maken, Polen levert al gevechtsvliegtuigen, er wordt door de deskundigen van Clingendael gespeculeerd over wanneer en waar. Wanneer is Oekraïne sterk genoeg om aan te vallen, om het bezette gebied terug te veroveren? Waar zal het de aanval concentreren. Goed bewaarde militaire geheimen. Vergis ik me als Oekraïne niet meer dagelijks in de krant verschijnt? Heeft BBB de boze buitenwereld verdrongen? Dat is althans wel de analyse van Bas Heijne in de paaszaterdagkrant: “Met het opeisen van het recht om gezien te worden, zo lijkt het, eist de ongeziene Nederlandse burger ook het recht om, wanneer het gaat wat buiten zijn wereld ligt, zijn ogen stijf dicht te knijpen. Ook die ontkenning zal niet houdbaar blijken, daar kun je op wachten, ook die illusie zal stuklopen op de muur van de harde werkelijkheid.”
Kiyv, Lviv, Charkiv. Het woordbeeld is gederussificeerd, het leidde tot een stapel ingezonden brieven van voor- en tegenstanders. Ik moet me ernstig beraden op het woord Dnevnik, het Russisch voor Dagboek, maar dat had u wel begrepen. Ik het Oekraïens is het Shchodennyk, letterlijk: alle dagen dagboek. Dat shcho kan er volgens mij wel af want een dagboek is iets van alle dagen, maar dat doe ik hier niet. Dennyk zou kunnen volstaan. Als er nog meer afleveringen nodig zijn wordt het Dennyk.
21 april World Press Photo bekroont dit jaar een foto van een zwangere vrouw tijdens de belegering van Marioepol. De baby Miron (Vrede) kwam levenloos ter wereld, de 32-jarige moeder, Iryna, Kalinina, overleed een half uur later. De foto is van Evgeniy Maloletka (Berdjansk Oekraïne, 1987), hij nam de foto terwijl Iryna uit een kraamkliniek wordt gedragen na een bombardement.
29 april Tegen de deadline aan veeg ik een paar berichten bij elkaar van de laatste dagen. Sharon Dijksma (1971), burgemeester van Utrecht en vicevoorzitter van de VNG is naar Oekraïne geweest om te praten over de wederopbouw van Marioepol. Op het stadhuis in Utrecht zijn twee Oekraïense ambtenaren bezig met de logistieke voorbereiding. Youp van ‘t Hek steekt enorm de draak met dit gegeven: kijk eens wat Nederland in Groningen zo al kan opbouwen! Xi Jinping heeft voor het eerst gebeld met Zelensky. De Chinese dictator wil vrede in de wereld, Zelensky heeft zich niet negatief uitgelaten over het gesprek. De raketaanvallen vanuit Rusland over heel Oekraïne twee dagen later was waarschijnlijk Poetins opgestoken middelvinger. Het wachten is op de Oekraïense tegenaanval, de herovering van de bezette gebieden. Alom wordt vermoed dat die ophanden is en dat ie slim zal zijn.
9 november 2022 De NRC kopt: Cruciale fase voor strijd Oekraïne. Onderkop: Oekraïne houdt
adem in. Ontwikkelingen aan het front, maar ook de verkiezingen in de VS kunnen de oorlog
beïnvloeden. Volgt het verhaal. Commentaar onder het logo Lux et Libertas met als kop: Het
Westen moet Kiev blijven steunen, ook nu het pijn doet. Ik citeer een passage uit het commentaar
waarin zorgelijk wordt gekeken naar de afbrokkelde steun in de VS onder de Republikeinen die het
straks weer voor het zeggen hebben. “Ook over Europa zal Zelensky zorgen hebben. Daar begint tot
elk huishouden door te dringen dat de oorlog een belangrijke oorzaak is van de torenhoge
energieprijzen. Sommige landen proberen de pijn met overheidssteun te verzachten, maar het is
niet ondenkbaar dat de onvrede over de hoge gasprijs zich vroeg of laat keert tegen de steun aan
Oekraïne. Rusland zal er alles aan doen om die onvrede aan te wakkeren. Door nucleaire
dreigementen, zoals Moskou al veelvuldig deed, of door nieuwe aanvallen op de cruciale
infrastructuur, om het leven in Oekraïne onmogelijk te maken en nieuwe vluchtelingenstromen
richting de rest van Europa op gang te brengen.”
10 november Hoe is het intussen met mijn vrienden in Poltava? Ze houden de moed erin. Ze
leven met stroomonderbrekingen van enkele uren per dag. Als het helemaal fout gaat gaan ze naar
het zomerhuisje waar een generator staat die op benzine draait; daarnaast hebben ze een flinke
voorraad hout. Mijn vriend stuurt schattige filmpjes van de kennismaking van het kleinkind met
de Kindergarten in Irpin. Ik zie gelukkige kleuters voor wie alles gedaan wordt om het leven zo
normaal en aangenaam mogelijk te maken. We hebben beelden van inwoners van Kyiv die naar
waterpunten gaan om water te halen. In de hoofdstad! Het leven in Oekraïne is allesbehalve
normaal.
15 november De G20 komt bijeen op Bali. Maar Poetin is er niet en Lavrov loopt halverwege
weg. Zelensky spreekt van G19. Intussen stuurt Poetin zijn raketten weer naar Kyiv en Lviv en
andere steden in Oekraïne: alles moet kapot, vooral de infrastructuur van elektra, gas en water,
het voor de mensen onleefbaar maken. De volgende dag stuurt mijn vriend in Poltava filmpjes van
twee dochters die in Kyiv studeren en drie uur lang in een schuilkelder zaten zonder licht. Het
kleinkind uit Irpin is relatief veilig bij opa en oma in Poltava. Bijeenkomsten van G8 of G20
zijn gevaarlijk voor Oekraïne. Telkens lijkt Poetin een lange neus te maken naar het gezelschap
wereldleiders: ik gooi toch wel mijn bommen.
15 december We blijven ons verbazen over het ongebroken moreel van de Oekraïners. Poetin
gaat door met raketten, bommen en granaten, drones, alles moet kapot. Veel wordt onderschept
door de Oekraïense luchtverdediging, maar er komt nog genoeg tuig door. De laatste berichten
gaan over een troepenopbouw in Belarus, Kyiv blijft voor Poetin de hoofdprijs, het doel. Bij de
midterms in de USA zijn de democraten verrassend sterk uit de bus gekomen, voorlopig zijn er
minder zorgen over een Trump-geleide USA. Biden levert nu ook patriot-afweer, het beste wat er
op dit gebied te leveren valt. Niemand maakt zich illusies over een staakt het vuren, laat staan
besprekingen die de oorlog zullen beëindigen. Dit gaat heel lang duren zeggen zowel Zelensky als
Poetin. De munitie raakt op? De munitie raakt nooit op. Rusland heeft alle tijd, mensenlevens
tellen daar niet.
20 december Ik breng terug naar de bieb: Andrej Koerkov, Grijze bijen, een roman van
enkele jaren geleden die speelt in het niemandsland tussen de fronten van de oblast Donetsk en
Oekraïne. Ik neem mee Andrej Koerkov, Dagboek van een invasie, Uitgeverij Balans, Amsterdam,
2022 (Invasion Journal, Mountain Leopard press, UK, 2022). Koerkov (1961) wordt beschouwd als de
belangrijkste schrijver van Oekraïne. Hij begint zijn dagboek met 13 hoofdstukken voorafgaand
aan 24 februari 2022: de voorgeschiedenis, de voortekenen, de dreiging, het niet kunnen geloven
dat Rusland werkelijk Oekraïne zou binnenvallen. Op 24 februari schrijft hij: een laatste
borsjtsj in Kyiv. Het ondenkbare gebeurde toch, Kyiv werd gebombardeerd, hij vluchtte met zijn
gezin. De laatste dagboekaantekening is gedateerd 11 juli 2022. Daarna moest het boek naar de
drukker en de handel in. Met mijn Dnevnik 3 kan ik laten doorgaan tot de deadline voor Leydraden
126 op 8 januari 2023.
22 december Ik voltooi de lezing van Andrej Koerkov, Dagboek van een invasie. Hoewel er
veel details in staan die niet in de kranten zijn verschenen, doet het allemaal gedateerd aan.
Dat kan alleen maar betekenen dat er veel “gebeurt” en dat de situatie per week, en zeker per
maand verandert. Gisteren was er de “historische” ontmoeting van Zelensky met Biden in het Witte
Huis en sprak Zelensky tot het Congres. Tegelijkertijd sprak Poetin in het Kremlin tot zijn
congsi van generaals. De altijd pessimistische Rob de Wijk (Dordrecht, 1954) analyseerde in Op1
dat vanuit Washington de boodschap wordt afgegeven van: we steunen jullie, we blijven dat doen.
Maar verder niks nieuws. De steun blijft louter defensief en het haalt op den duur niets uit;
Poetin kan veilig doorgaan met zijn tactiek van de verschroeide aarde en heel Oekraïne plat
gooien. In Moskou was Poetin open over het falen en het feilen van de Russische krijgsmacht
(zonder dat ie zich daarmee blootstelde aan justitiële vervolging, verbanning en jarenlange
detentie) in de voorgaande negen maanden. Maar: zelfs Rusland heeft leervermogen, ze gaan het
beter aanpakken, de troepen beter uitrusten, de nieuwe manschappen beter scholen, nog een half
miljoen méér mannen onder de wapenen, kernarsenaal moderniseren en in gereedheid brengen. Een
zelfverzekerde Poetin noemde Oekraïne niet eens meer, maar “het narratief” is: we zijn in oorlog
met de NAVO dat uit is op de vernietiging van de Russische Federatie. Kijk, dit zijn twee geheel
verschillende verhalen, en de suggestie van Rob de Wijk is onmiskenbaar pessimistisch: dit
kunnen wij niet winnen. Koerkov denkt zelf ook dat Europa en de VS Oekraïne uiteindelijk zullen
laten vallen. Ik geef twee citaten uit Koerkovs Dagboek waarin hij iets zegt over de verschillen
tussen Russen en Oekraïners:
‘Rusland is niet met je geest te bevatten!’ schreef de beroemde negentiende-eeuwse
Russische dichter Fjodor Tjoettsjev. Ik ben het met hem eens, maar heb niettemin een
vraag: hoe kun je Rusland überhaupt begrijpen als je geest je daar niet bij kan helpen?
(aantekening 8 maart 2022, blz. 108).
Oekraïners zijn individualisten, egoïsten, anarchisten die niet van bestuur of autoriteit
houden. Ze denken dat ze zelf weten hoe ze hun leven moeten inrichten, ongeacht welke
partij of kracht aan de macht is in het land. ( ) De meeste Russen zijn gezagsgetrouw,
bang te protesteren en bereid elke regel die het Kremlin creëert te gehoorzamen. Nu zijn
ze afgesneden van informatie, van Facebook en Twitter. Maar zelfs wanneer ze toegang
hebben tot alternatieve opvattingen, geloven ze liever de officiële kanalen (aantekening
10 maart 2022, blz. 119).
25 december kerstmis Ook in Oekraïne wordt kerstmis gevierd en wel op 25 december en niet
zoals gebruikelijk (vanwege de Juliaanse kalender in de orthodoxie) op 6 januari. Hiermee
verwijdert Oekraïne zich geestelijk nog verder van Rusland en komt het nog dichter bij Europa.
De raketten blijven ook op deze dag op Oekraïne neerkomen. Ik lees in een dikke bijlage van de
NRC het interview van Emilie van Outeren met Olena Zelenska (44), de vrouw van Volodymyr
Zelensky (44), zij zegt dat ze Oekraïens is gaan spreken, maar als de emotie te groot wordt
(ver)vloekt ze in het Russisch: “Woede uit zich in je moedertaal. En mijn woede [tegen de
Russen] zal, vrees ik, eeuwig zijn.” Van Oksana uit de Armhoefse Akker komt een appje met
“Prettige Kerstdagen en Gellukig Nieuwjaar”. Ze heeft taalles bij het MST. In Goirlese Belang
heb ik een kerst-interview met Rob van der Zwan, directeur van MST Mensen in beeld houden. Ook
komen er kerstwensen uit Poltava. Van mijn Russische contacten uit Krasnogorsk, de stad waarmee
Goirle in vriendschap was verbonden, hoor ik niets meer, dat is al jaren zo. Ik denk wel aan ze,
ze zullen waarschijnlijk achter Poetin staan.
2 januari 2023 Op1 heeft Maarten van Rossum weer aan tafel. Ik herinner me Op1 op 24
februari 2022 en mijn aantekening in Dnevnik (1). Maarten achtte het toen volstrekt onmogelijk
dat Rusland (ondanks de enorme troepenopbouw) Oekraïne zou binnenvallen. Die nacht gebeurde
precies dat. Ik vermoedde dat we Maarten nooit meer zouden terugzien, wel als nar maar niet als
deskundige. Ook ik ben slecht in voorspellen. Nu analyseerde Maarten dat Poetin er in geslaagd
is het losse zand dat Oekraïne altijd geweest is om te smeden tot een stevige natie, de meest
stevige wellicht die er in Europa te vinden is.
6 januari driekoningen Driekoningen. Poetin heeft op instigatie van Kirill een bestand
voorgesteld van anderhalve dag. Geen bommen op Oekraïne tijdens het orthodoxe kerstfeest, wel
bommen tijdens het westerse. Wat moet je daarmee? Dankbaar zijn? Laat Poetin helemaal ophouden.
Het Amerikaanse Congres kan geen speaker kiezen; de extremisten van Trump spelen dat klaar; het
brengt de steun aan Oekraïne in gevaar. Zelensky zal er met grote zorg naar kijken.
6 mei 2022 Onze Oekraïners (zie Dnevnik in Leydraden 124) komen op de thee. Ik haal ze af bij de bushalte Dorpsstraat: twee moeders en twee dochters, de oma’s zijn niet meegekomen. We drinken thee en praten bij. Een van de moeders werkt nog altijd bij De Druiventros, de twee jonge fotografen hebben enkele klusjes gehad (familieportretten, foto en film), de andere moeder geeft online consulten voor patiënten in de kliniek in Zaporizja. Wie wat kan betalen betaalt wat, wie niets kan betalen hoeft niet te betalen. Er gaat mogelijk een spreekuur komen in Tilburg voor 750 potentiële Oekraïense patiënten waar zij wel als arts kan functioneren. Oma schrijft dagboeken, wandelt, slaapt veel, gaat achteruit; slechte ogen, slechte oren. Ze zeggen dat ze het goed maken. Ze hebben gisteren de Keukenhof bezocht, eerder de Efteling, en enkele Hollandse steden. Ze zijn opgetogen over het vrij reizen met bus en trein. Kosjka maakt het best. De mannen van de jonge vrouwen in Oekraïne werken als chauffeur. De stemming is opgewekt, ze proberen de moed er in te houden, maar wat ligt onder die dappere poging? Dat kan toch weinig meer zijn dan een vermorzeld gemoedsleven? Dat wordt nog voer voor psychologen. Ik breng ze terug naar de bus, halte Van Haestrechtstraat en we zeggen tot ziens en zwaaien.
8 mei ARD 21.45 uur Anne Will. Ik sla haar programma zelden over. Er zijn twee brieven naar de Bondsdag geschreven, ondertekend door vooraanstaande wetenschappers, journalisten, kunstenaars. De ene brief zegt: Duitsland, wees toch voorzichtig, geef geen zware wapens aan Oekraïne, escaleer niet naar een Derde Wereldoorlog, de andere brief roept op Oekraïne onvoorwaardelijk te steunen met alle middelen. In de kring zitten kopstukken uit de SPD, de Groenen, de CDU. En Andrej Melnik de Oekraïense Botschafter die je wel om een boodschap kunt sturen. Het is een felle discussie, scherp, intelligent, stukken minder vrijblijvend dan in Nederland doorgaans. Ik kijk ook graag naar Markus Lanz, meestal heel laat op de avond.
19 mei Oecumenische gebedsdienst in de Sint Jan Goirle om vrede in Oekraïne. Ik zie Lilian Wangsakrama die ik voor Goirles Belang geïnterviewd heb, zij is de juf van een klasje Oekraïense kinderen op bs Kameleon. Het gaat goed met die kinderen, ze kunnen al houdoe zeggen. Aza en Aljona zingen hun hartstochtelijk lied. Na afloop maak ik een praatje met ze. In de dienst is gebeden voor Zelensky dat hij moed en kracht krijgt om door te gaan, en voor Poetin dat hij zijn vernietigende oorlog zal stoppen. Ik maak ook een praatje met Joelia, de Oekraïense die om de liefde naar Goirle kwam en die nu nuttige tolkdiensten verricht. Ze komt uit Poltava, de stad van mijn vriend Oleg en zijn gezin. Heb ik al verteld dat ik in 1999 in Poltava ben geweest, het bezoek staat nog scherp in mijn geheugen.
30 mei Om 10.00 uur koffie in het verzorgingshuis Glorieux in Eindhoven waar ik elke maandag kom. Tegenwoordig schenkt Irina mijn koffie in, zij is een van de 18 vluchtelingen die onderdak hebben gekregen in het klooster van de zusters van barmhartigheid. Zij vindt het leuk om met mij in het Russisch wat dingen uit te wisselen, de tafelgenoten luisteren verbaasd: spreekt u Russisch? Met Oleg in Poltava app ik over de vervolgstudie van twee dochters, in de kunst en de muziek. Zit daar wel toekomst in? In het rijke Nederland is het sappelen voor kunstenaars en muzikanten. Oekraïne zal “straks” wel andere prioriteiten hebben, toch? Maar hij antwoordt dat de mensen snakken naar muziek en kunst: everyone wants, as before, to live life to the fullest, to rejoice, to laugh, to feel happy. Ik vermoed dat Volodymyr Zelensky het daarmee eens zal zijn, hij komt ook uit die sector.
25 juni Bijna een hele maand niets gebeurd? Niets dat een dagboekaantekening waard is? Integendeel, er gebeurt te veel. Elke dag berichten over de Donbas, de gestage bommenregen, de langzame terreinwinst voor de Russen en terreinverlies voor de Oekraïners. De vele slachtoffers, deportaties naar Rusland en vluchtroutes naar veiliger oorden inlands. Oleg meldt dat de regio Poltava (283.000 inwoners) maar liefst 200.000 landgenoten heeft opgenomen in scholen, gymzalen, kinderdagverblijven. Wie het kan betalen huurt iets beters. Hij ziet overal mensen zonder armen of benen. In Nederland wordt het nieuws beheerst door de prijzen aan de pomp, de oplopende inflatie, het afsluiten van het Russisch gas, de boerenprotesten. Zelenskys onvermoeide verzoeken om toegelaten te worden tot de EU krijgt niettegenstaande onze slapjanussen Mark Rutte en Wobke Hoekstra uiteindelijk het “ja” van de 27 EU-landen nadat Ursula von der Leyen het voortouw heeft genomen. Over Poetins motieven hoeven we niet langer te raden: hij erkent Oekraïne niet, het heeft geen bestaansrecht, hij pakt gewoon terug wat van hem is. Internationale verdragen zijn vodjes papier, hij doet wat ie wil en wie doet me wat? Oleg meldt dat zijn schoonzoon in Irpin zijn flat aan het opknappen is, de goedkoopste ramen met enkelglas want hij moet het zelf betalen. Als de oorlog voorbij is kan hij een aanvraag indienen voor compensatie.
26 juni De dag van de G7. Ik kijk op de ARD naar de ontvangst van de zeven leiders van de VS, Canada, Japan, Duitsland, Frankrijk, Italië, het Verenigd Koninkrijk en de EU op Schloss Elmau in Beieren. Het is een prachtig plaatje, wat kan de wereld toch mooi zijn. Die ochtend om 6.00 uur zijn er kruisraketten gevallen op Kyiv (ik ga ook maar Oekraïens spellen) en op diverse andere plaatsen in Oekraïne. Wat is dit anders dan de middelvinger van Poetin: vergaderen jullie maar, ik gooi bommen waar en wanneer ik wil. Hij kan dat gewoon doen, want elk verstandig mens van Rob de Wijk tot en met Joe Biden wacht zich er wel voor om één bom op Rusland te gooien en te escaleren. Als het tit for tat was zouden er ook bommen op de buitenwijken van Moskou moeten vallen. Maar dat is zeer onverstandig gedacht, dagboekschrijvertje.
27 juni Bommen op een winkelcentrum van Krementsjoek laat in de middag als er veel klanten zijn. Oleg stuurt me drie filmpjes van brandende winkels, paniek, schreeuwende mensen. De terrorist uit het Kremlin slaat weer toe, de boodschap is: Oekraïners, jullie zijn nergens veilig. Wat heeft Oleg met Krementsjoek, een stad midden in het land? Wel, daar heeft hij zijn vrouw leren kennen, zijn schoonouders hebben er jaren gewoond, zo ook hij en zijn vrouw, de oudste dochter is er geboren. Hij kent Krementsjoek als zijn broekzak. Dat heeft hij met Krementsjoek.
28 juni De NAVO schijnt wakker te worden. De snelle interventiemacht van 40.000 man en vrouw wordt uitgebreid naar 300.000. Finland en Zweden worden lid, Erdogan is afgekocht. Ooit gehoord van Velina Tchakarova (Bulgarije, 16 juli 1979), sinds 2018 directeur van het Austrian Institute for European Security Policy? Zij geeft in de NRC een huiveringwekkende analyse van de geopolitieke toestand van de wereld. Poetins invasie is het begin van een nieuwe Koude Oorlog, Poetin wil van Rusland een machtsblok maken tussen China en de Verenigde Staten, en Europa is niet klaar voor die nieuwe wereldorde. Ze is verregaand afhankelijk van twee vijandige spelers Xi en Poetin (als Trump terugkomt drie vijandige spelers). Europa’s macht is economisch, maar haar soft power is afhankelijk van internationale verdragen die niet meer gehouden worden. Intern wordt Europa bedreigd door populisten die Poetin-gezind zijn.
01 juli Voor het gezelschap van tertulia in CC Jan van Besouw geef ik een uiteenzetting over de vraag hoe idealistisch theologie moet zijn? Het gaat over wapensteun aan Oekraïne. Theoloog des Vaderlands Thomas Quartier preekt over de andere wang toekeren als je geslagen wordt, dat is toch echt wat Jezus zegt. De deelnemers aan het Theologisch Elftal (Trouw 16 juni) bepleiten dat je je mag verdedigen als je wordt aangevallen. Dat vindt in de kring bijna iedereen, er is één radicale pacifist, Jan Eijsermans. Leo Joosten (1929) herinnert aan Rotterdam mei 1940: na het bombardement gaf Nederland het op. We hadden geen zin om de strijd aan te gaan en verdere schade te lijden. In 1943 was dat totaal anders: toen we beter in de gaten hadden wat de aard van nazi-Duitsland was. We waren blij met de steun van de geallieerden die voor ons de kastanjes uit het vuur haalden.
2 juli Bij het doornemen van Brabants Dagblad lees ik dat particulieren die een vluchteling hebben opgenomen gastvrijmoe worden; met de vakantie voor de deur willen ze er van af. Sommigen zetten ze in de auto en leveren ze af in een “centrum”. Mijn contact uit de Armhoefse Akkers appt dat een kennis naar een kamer zoekt, kan ik wat voor ze betekenen? Gegevens uitgewisseld en laat maar komen, dezelfde dag nog. Natasha is bij het eerste bombardement op Kyiv in paniek gevlucht: naar Lviv, vervolgens naar Polen, vervolgens naar een kennis in Nederland. Die kennis wil nu zijn privacy terug. Haar ouders en broer woonden in Cherson, hun flat ligt in puin, ze wonen nu in haar appartement in Kyiv. Ze is niet van plan terug te keren naar Oekraïne, ze heeft al die tijd online doorgewerkt voor een Oekraïens-Amerikaanse firma, krijgt een normaal salaris, ondersteunt haar ouders. Ze is niet aangewezen op financiële hulp van de Nederlandse overheid. Wat ik haar kan aanbieden is niet wat ze zoekt. Bijna had ik een vluchteling in huis, gevoelens van spijt én van opluchting strijden om voorrang.
8 juli Lisa Weeda, die Stevo Akkerman vervangt in de rubriek Vandaag in Trouw, schrijft over de Oekraïense vluchteling die zij twee maanden in huis had. Zij is kwaad vertrokken naar een andere opvang. Een psycholoog heeft Lisa uitgelegd dat het PTSS is: “je wordt kwaad op wie je geholpen heeft, kwaad op mensen bij wie je je veilig voelt.” Bozje moj! Mijn God! Ik sluit mijn Dnevnik 2 hier maar af. We wachten als Literaire Kring op een avond met Lisa Weeda, we wachten op het einde van de oorlog die volgens alle deskundigen nog jarenlang kan duren …
24 februari 2022 Het
Rusland van Poetin valt Oekraïne binnen, het onvoorstelbare (maar waar we toch al jaren bang
voor waren), is een feit: oorlog, bombardementen, verwoestingen, doden en gewonden,
vluchtelingen, angst. Ik denk aan Oleg en Natasha, aan Masha met haar jonge gezin in Kiev,
Anastasia, Sofia, Anna, mijn goede vrienden in Poltava. De avond tevoren Op1 had Maarten van
Rossem met al het aplomb dat in hem zit verkondigd dat Rusland van Oekraïne af zou blijven.
Nooit eerder was een gezaghebbend historicus zo onderuitgegaan; niets is zo moeilijk te
voorspellen als de toekomst. Maarten kan gewoon verder als nar en als jury van de slimste mens.
Laat op de middag app ik Oleg met een paar woorden Russisch, inhoudende: houd vol, bij ons zijn
er bedden genoeg.
25 februari Hij antwoordt met drie emoticons: biddende handen, een hartje, handen ineen.
Later
die dag stuurt hij een filmpje met toelichting: we zijn gevlucht naar ons vakantiehuisje, het
was 5 graden, de houtkachel heeft de ruimte inmiddels verwarmd tot 10 graden. We zien onze
vrienden met dikke jassen aan rond de tafel, er wordt brood gegeten, ze zwaaien naar de camera
en er is een flauwe glimlach. De oudste dochter met haar gezin is vanuit Kiev gevlucht naar de
grootouders in een dorp in de buurt van Poltava.
26 februari Charkov zwaar onder vuur, het historisch centrum gebombardeerd. Charkov is
maar 130
km van Poltava, we houden ons hart vast. Inmiddels is duidelijk dat de Oekraïners terugvechten
en niet van plan zijn Rusland een gemakkelijke walk-over te geven. Met huisvlijt worden een
enorme hoeveelheid molotovcocktails gemaakt, de bevolking wordt bewapend, er komt een
uitreisverbod voor mannen tussen 18 en 60 jaar. Mijn vrienden zijn teruggekeerd naar hun flat in
Poltava: daar is het warm en is er voedsel. Ze denken vooralsnog niet aan vluchten, maar als het
nodig is: dank je wel voor het aanbod … Via Fb is te volgen dat Oleg actief is in het
verzet.
10 maart De afgelopen weken het nieuws opgezogen: Radio Journaal op verschillende uren
van de
dag, NRC, Trouw, Nieuwsuur, Op1. Ontzettende verwoestingen enerzijds, moedig verzet van de
Oekraïners anderzijds. Schade bij Tsjernobyl, bombardement op bijgebouwen bij de kerncentrale
van Zaporizja. Volodymyr Zelensky groeit uit tot een held van mythische proporties, Vladimir
Poetin schrompelt ineen tot een zwart gat van ongehoord kwaad met zijn dreiging kernwapens in te
zetten. Zijn paladijn Sergej Lavrov, minister van Buitenlandse Zaken, beweert bij
“vredesbesprekingen” in Turkije doodleuk dat Rusland niet Oekraïne is binnengevallen, dat het
allemaal westerse leugens zijn. Ik ontvang die ochtend de redactie van Leydraden; mijn vrouw
maakt zes bedden in gereedheid op verzoek van onze Nederlandse kennis Oleg die zijn familie uit
Zaporizja bij ons wil onderbrengen. Laat op dezelfde dag komt het bericht: ze komen niet, ze
mogen van de gemeente Tilburg een weekend in De Druiventros. Hij heeft inmiddels een leegstaand
huis gehuurd dat ie in dat weekend gaat voorzien van de noodzakelijke dingen.
24 maart We gaan op bezoek bij de zes vluchtelingen uit Zaporizja die nu een onderkomen
hebben
gevonden in de Armhoefse Akkers, dicht bij het centrum. We weten hoe het gezelschap eruit ziet:
grootmoeder (80 +), dochter (50 +), kleindochter (30+) en dat twee maal met dezelfde leeftijden.
Wat neem je mee? In 1999 heb ik Oekraïne bezocht; de vader van Oleg, journalist en dichter, gaf
me Dnevnik van Taras Sjevtsjenko (1814 – 1863) de nationale dichter van Oekraïne. Ik haal het
uit mijn kast en zal het geven. Ik heb een boekenlegger bij de passage 24 maart waarin hij
beschrijft dat hij nieuwe mensen ontmoet, en dat ie geluisterd heeft naar muziek van Mozart en
Beethoven. Daarnaast lijkt ons een doos kersenbonbons wel wat. Iets voor de geest en iets voor
de mond.
We worden hartelijk ontvangen. We maken kennis, schudden handen, geven een boks. We nemen plaats
aan een grote tafel, er is thee gezet, allerlei lekkernijen, schijfjes appel, koekjes,
chocolaatjes. De doos kersenbonbons gaat open en wordt er ook bij gezet. Eerst het verhaal van
hun reis, verteld in gebrekkig Engels door de vrouw van 50+, onderweg van maandag tot
donderdag. De eerste poging mislukte, het was zo druk op het station, ze kwamen de trein niet
in; onverrichter zake terug naar huis. De volgende ochtend ging het wel. Een reis van drie dagen
tot ze in Apeldoorn werden opgehaald. Ergens had de trein 20 uur stilgestaan, bomvol, geen raam
kon open, mijn zegsvrouw was een paar keer flauwgevallen. In Poznan hadden ze in een hotel
overnacht en waren ze weer een beetje mens geworden. De moeder van mijn zegsvrouw vertelt in het
Russisch. Ik kan het grotendeels volgen, en waar ik het niet kan krijg ik hulp van haar dochters
Engels.
Ze vertelt van haar zus diep in Rusland die eenvoudigweg niet gelooft dat ze
gebombardeerd zijn. Over haar man die verleden jaar overleden is, ze waren 60 jaar getrouwd.
Over wat hij in zijn leven gedaan had; ze vertelt over zichzelf, in haar werkende leven
kinderarts. De Dnevnik vindt ze interessant, ze is zelf ook een dagboek aan het schrijven;
schertsend wordt gezegd dat het ongetwijfeld als boek uitgegeven zal worden. Elke ochtend als ze
wakker is vraagt ze aan de huisgenoten: en, is Poetin al kaput? De andere vrouw van 50+ heeft
meteen werk gevonden in De Druiventros, in de schoonmaak. Ze gaat er met de fiets elke dag naar
toe. Haar man zit op een grote vrachtwagen van de stadsdienst in Zaporizje, hij is aan het werk,
zo goed en zo kwaad als het kan. De twee jonge vrouwen, vriendinnen, zijn fotografen van beroep;
ze hebben voortdurend contact met hun man. Ze zijn dag en nacht online, zelfs ‘s nachts horen ze
de sirenes in Kiev afgaan. Wat hebben ze meegenomen? De kleren die ze aan hebben, de laptop, de
smartphone en de opladers … en kosjka! Een gehandicapte kat, gekwetst aan een ruggenwervel met
een lamme poot als gevolg; zij beweegt zich slepend voort; daarnaast is ze incontinent, ze
draagt een luier. Ook zij komt kennismaken, kijkt me aan met heldere ogen, tevreden dat ze bij
de bazin is.
Dit is het moment om te vragen wat ze nodig hebben. Vriend Sjef (89) is
weduwnaar
geworden en heeft me de avond tevoren opgebeld: wat moet ik doen met de kleren van mijn vrouw,
weet jij een goede bestemming? Ik leg het op tafel bij de Oekraïners. O, nee dank je wel: van
alle kanten hebben we al kleren gekregen, het is al te veel. We drinken thee, eten lekkernijen;
uit de keuken komt baklucht en even later staat er gerecht op tafel bestaande uit aardappel en
ui met een laagje deeg eromheen; naar wens een lepel zure room erop. Contactpersoon Oleg
videobelt vanuit een terras in Duitsland, hij is op dienstreis en wil even weten of alles goed
is. Zwaaien, groeten. Ja, alles goed, behalve de verschrikkelijke toestand in Oekraïne. Behalve
de absurditeit dat in de Armhoefse Akkers zes vrouwen uit Zaporizja bijeenzitten. Afgezien van
de oude vrouwen willen ze allemaal aan het werk, en – wat ook een onvoorstelbaar wonder is – het
mag van Nederland, van Europa. Vrolijk worden we uitgezwaaid, de gebakken lekkernij ingepakt
voor morgen.
Om 21.45 uur zitten we weer voor de buis, Nieuwsuur. Er wordt steeds meer
gepraat
over ABC-wapens die Poetin mogelijk gaat inzetten, en wat de NAVO dan zal doen (onbekend, maar
ze zullen antwoorden). Wie kan er nog rustig gaan slapen? Question Time nog op BBC1 zoals ik
gewend ben? Maar na zo’n dag kan ik mijn ogen niet meer open houden voor Question Time. Naar
bed, pereat mundi.
8 april Ik lees in de NRC het onthutsende verhaal van Maaike en Arjan Warmerdam uit
Hillegom.
Ze namen Carina (36) en Sascha (13) Stepanov in huis; dat ging een tijdje goed, maar na vier
weken was het helemaal zuur en moesten ze eruit en vonden ze een ander onderkomen. “Ik weet niet
hoe het met jou vroeger zat”, zegt Arjan, “maar mocht jij vier donuts pakken en ook nog een hele
reep Toblerone? Om half twee al een biertje opentrekken”? Ze hielden hun op- en aanmerkingen
niet voor zich en het werd hommeles. Onthutsend. Ik bespreek het dezelfde ochtend met Frans de
Groot die het ook heeft gelezen. Hij lacht me uit: dat kun je toch verwachten, ga je eigen
kinderen maar na, om van je kleinkinderen nog maar te zwijgen. Zij leven toch heel anders dan
jij? Ja, dat is zo; en vroeger hadden wij geen donuts, noch Toblerone. Ik laat de gedachte toe
dat ik misschien ook wel blij ben dat het bezoek van zes Oekraïners niet is doorgegaan. Hoe
tolerant ben ik? De dagen daarna bespreek ik het met diverse mensen. Allemaal zeggen ze: wat ben
je toch naïef: ben je nooit een week op vakantie gegaan met vrienden!?
14 april Witte Donderdag. Algemene Ledenvergadering van de Literaire kring Goirle. We
kijken
vooruit naar de avond met Lisa Weeda die een goedverkopend boek heeft geschreven over haar
wortels in Oekraïne. De gedachte wordt geopperd om in Goirle woonachtige Oekraïners uit te
nodigen voor die avond (zonder te betalen). Het nieuws van de dag is dat de Moskwa, het
onaantastbaar geachte vlaggeschip van de Russische oorlogsvloot, de trots van de Russische
marine, in de Zwarte Zee is gezonken. Er zou een brand zijn geweest aan boord. Het schip zou
door Oekraïne beschoten zijn, “volgens onbevestigde berichten”. Deze frase komt heel vaak voor
in de kwaliteitskranten. Op het Russische nieuws is het zinken van de Moskwa ook bekend gemaakt:
daar is een storm (door geen enkele meteoroloog bevestigd) de oorzaak van de ondergang. Mijn
vriend uit Poltava meldt dat zijn schoonzoon terug is naar Kiev, naar Irpin in feite, een van de
voorsteden die zwaar geleden hebben onder de Russische bezetting. Hij is daar de ruiten van zijn
flat aan het herstellen en de rommel aan het opruimen; een foto van het flatgebouw gaat erbij.
President Volymyr Zelensky bedankt zijn landgenoten dat ze het al 50 dagen hebben uitgehouden en
zich zo moedig hebben gedragen.
19 april Zelensky bericht zijn landgenoten dat de grote aanval op de Donbas vandaag
begonnen
is, nu over een front van 400 km. zodat de verdediging voor de Oekraïense troepen veel
moeilijker zal zijn. Het is met Pasen relatief rustig geweest, de stilte voor de storm. Enkel
wat raketinslagen in heel Oekraïne, tot in Lviv, met als boodschap: jullie zijn nergens veilig.
De paasboodschap van paus Franciscus is in het Kremlin niet aangekomen. Oleg in Poltava wordt
vandaag 50 jaar. Met Pasen waren er vrolijke paaswensen uit Oekraïne, evenals uit de Armhoefse
Akkers van “mijn” zes Oekraïners. Gisteravond naar de opening geweest van “De wereld van heden
raast door in dada’s voetspoor”, een aforisme van Antony Kok, aangebracht nabij de LocHal, boven
RAW, ca 70 meter lang en 1 meter hoog. Met dit lichtkunstwerk heeft Tilburg een permanente
herinnering gekregen aan haar geschiedenis 1914/1915 toen De Stijl geconcipieerd werd.
Hoofdpersonen waren initiator Theo van Doesburg en de Tilburgse spoorbeambte, dichter en mecenas
Antony Kok (1882 – 1969). Met dit treffend aforisme, de wereld raast inderdaad door en is zo
absurd als dada het aanvoelde en uitdrukte, sluit ik dit dagboek af. Slava Ukraina!