Dagboekaantekeningen over de oorlog in Oekraïne. Wordt drie maal per jaar gepubliceerd in Leydraden (vanaf mei 2022)
23 februari 2023 In de nacht van 23 en 24 februari 2022 viel Rusland Oekraïne binnen, het is
een jaar geleden. Ik pak mijn dagboek weer op. Tussen de laatste aantekening en deze was het war as
usual. NRC 22 februari 2023 kopt: Poetin vergroot nucleaire dreiging. Opschorting kernwapenverdrag.
Volgens NAVO-baas Stoltenberg is met het opschorten van het START-verdrag ‘complete architectuur van
wapenbeheersing gesloopt’. Vladimir Vladimirovits Poetin heeft de volksvertegenwoordiging, de
generaals, de hoge bestuurders een uur en vijftig minuten toegesproken. Hij noemde Oekraïne
nauwelijks; de man weet telkens weer te verrassen. Grote lijn: de Westerse elite is gek geworden,
Europa en de V.S. willen ons kapot maken, maar wij zijn onverslaanbaar. Hij had het vooral over de
Russische economie die draait als een tierelier. Zijn toehoorders – regiefoutje – zaten erbij te
gapen of hadden hun onleesbare karpatenkoppen uit de sovjettijd weer opgezet. Michail Sjiskin
(Moskou, 1961) een Russische schrijver die sinds 1995 in Zürich woont, probeert het Russische
zwijgen te doorgronden. De oorlog is een jaar oud; taalgevoelige mensen hebben het woord verjaardag
beproefd en afgewezen. Er is geen reden om feestelijke connotaties mee te laten klinken. Ik kijk uit
naar de extra uitzending van Buitenhof meteen na Nieuwsuur met alle presentatoren en Twan Huijs in
Kyiv waar teruggekeken wordt op dit verschrikkelijke jaar.
14 maart Pieter Waterdrinker (Haarlem, 1961) in de kapel van CC Jan van Besouw. Een waterval
aan woorden die door een gretig publiek werden opgenomen. Hij begon op 24 februari 2022 zijn eigen
dagboek: hij en zijn vrouw vluchtten weg uit de Tsjaikovskistraat 44 in Sint Petersburg waar zij
zo’n 25 jaar woonden. Als ik hem goed begreep was de eerste roman die hij als adolescent las:
Pervaja lubov/Eerste liefde (1860) van Ivan Toergenjev (1818 – 1883). Een dun boekje dat hij at
random uit de bibliotheek griste. Ik heb het zelf ook in de kast, tweetalig Russisch-Duits. Ik heb
het in beide talen gelezen, het is prachtig. Je hebt geluk als dat je eersteling is. Pieter probeert
“Rusland” te begrijpen, d.w.z. te verklaren waarom het zo anders is. Het is de doorwerking van 1054:
scheiding tussen het West- en het Oostromeinse rijk (Rome en Constantinopel). Verder de eeuwenlange
overheersing van Rus door de Mongolen. Daarna eeuwen absolutisme van de tsaren. Daarna de dictatuur
van de communisten. Poetin en zijn kongsi staan in een ononderbroken traditie. Er zal geen opstand
komen, het zal altijd zo zijn in Rusland. Waarom? Omdat Rusland geen Verlichting heeft gekend, geen
Reformatie, geen langzame groei naar democratie, geen scheiding der machten, geen mensenrechten. Het
volk is er om de leider te dienen. In het westen dient de leider het volk. We hoorden niets nieuws,
maar het kwam er als in één waterval uit.
08 april Het Westen levert inmiddels tanks die het verschil kunnen maken, Polen levert al
gevechtsvliegtuigen, er wordt door de deskundigen van Clingendael gespeculeerd over wanneer en waar.
Wanneer is Oekraïne sterk genoeg om aan te vallen, om het bezette gebied terug te veroveren? Waar
zal het de aanval concentreren. Goed bewaarde militaire geheimen. Vergis ik me als Oekraïne niet
meer dagelijks in de krant verschijnt? Heeft BBB de boze buitenwereld verdrongen? Dat is althans wel
de analyse van Bas Heijne in de paaszaterdagkrant: “Met het opeisen van het recht om gezien te
worden, zo lijkt het, eist de ongeziene Nederlandse burger ook het recht om, wanneer het gaat wat
buiten zijn wereld ligt, zijn ogen stijf dicht te knijpen. Ook die ontkenning zal niet houdbaar
blijken, daar kun je op wachten, ook die illusie zal stuklopen op de muur van de harde
werkelijkheid.”
Kiyv, Lviv, Charkiv. Het woordbeeld is gederussificeerd, het leidde tot een stapel ingezonden
brieven van voor- en tegenstanders. Ik moet me ernstig beraden op het woord Dnevnik, het Russisch
voor Dagboek, maar dat had u wel begrepen. Ik het Oekraïens is het Shchodennyk, letterlijk: alle
dagen dagboek. Dat shcho kan er volgens mij wel af want een dagboek is iets van alle dagen, maar dat
doe ik hier niet. Dennyk zou kunnen volstaan. Als er nog meer afleveringen nodig zijn wordt het
Dennyk.
21 april World Press Photo bekroont dit jaar een foto van een zwangere vrouw tijdens de
belegering van Marioepol. De baby Miron (Vrede) kwam levenloos ter wereld, de 32-jarige moeder,
Iryna, Kalinina, overleed een half uur later. De foto is van Evgeniy Maloletka (Berdjansk Oekraïne,
1987), hij nam de foto terwijl Iryna uit een kraamkliniek wordt gedragen na een bombardement.
29 april Tegen de deadline aan veeg ik een paar berichten bij elkaar van de laatste dagen.
Sharon Dijksma (1971), burgemeester van Utrecht en vicevoorzitter van de VNG is naar Oekraïne
geweest om te praten over de wederopbouw van Marioepol. Op het stadhuis in Utrecht zijn twee
Oekraïense ambtenaren bezig met de logistieke voorbereiding. Youp van ‘t Hek steekt enorm de draak
met dit gegeven: kijk eens wat Nederland in Groningen zo al kan opbouwen! Xi Jinping heeft voor het
eerst gebeld met Zelensky. De Chinese dictator wil vrede in de wereld, Zelensky heeft zich niet
negatief uitgelaten over het gesprek. De raketaanvallen vanuit Rusland over heel Oekraïne twee dagen
later was waarschijnlijk Poetins opgestoken middelvinger. Het wachten is op de Oekraïense
tegenaanval, de herovering van de bezette gebieden. Alom wordt vermoed dat die ophanden is en dat ie
slim zal zijn.
9 november 2022 De NRC kopt: Cruciale fase voor strijd Oekraïne. Onderkop: Oekraïne houdt
adem in. Ontwikkelingen aan het front, maar ook de verkiezingen in de VS kunnen de oorlog
beïnvloeden. Volgt het verhaal. Commentaar onder het logo Lux et Libertas met als kop: Het
Westen moet Kiev blijven steunen, ook nu het pijn doet. Ik citeer een passage uit het commentaar
waarin zorgelijk wordt gekeken naar de afbrokkelde steun in de VS onder de Republikeinen die het
straks weer voor het zeggen hebben. “Ook over Europa zal Zelensky zorgen hebben. Daar begint tot
elk huishouden door te dringen dat de oorlog een belangrijke oorzaak is van de torenhoge
energieprijzen. Sommige landen proberen de pijn met overheidssteun te verzachten, maar het is
niet ondenkbaar dat de onvrede over de hoge gasprijs zich vroeg of laat keert tegen de steun aan
Oekraïne. Rusland zal er alles aan doen om die onvrede aan te wakkeren. Door nucleaire
dreigementen, zoals Moskou al veelvuldig deed, of door nieuwe aanvallen op de cruciale
infrastructuur, om het leven in Oekraïne onmogelijk te maken en nieuwe vluchtelingenstromen
richting de rest van Europa op gang te brengen.”
10 november Hoe is het intussen met mijn vrienden in Poltava? Ze houden de moed erin. Ze
leven met stroomonderbrekingen van enkele uren per dag. Als het helemaal fout gaat gaan ze naar
het zomerhuisje waar een generator staat die op benzine draait; daarnaast hebben ze een flinke
voorraad hout. Mijn vriend stuurt schattige filmpjes van de kennismaking van het kleinkind met
de Kindergarten in Irpin. Ik zie gelukkige kleuters voor wie alles gedaan wordt om het leven zo
normaal en aangenaam mogelijk te maken. We hebben beelden van inwoners van Kyiv die naar
waterpunten gaan om water te halen. In de hoofdstad! Het leven in Oekraïne is allesbehalve
normaal.
15 november De G20 komt bijeen op Bali. Maar Poetin is er niet en Lavrov loopt halverwege
weg. Zelensky spreekt van G19. Intussen stuurt Poetin zijn raketten weer naar Kyiv en Lviv en
andere steden in Oekraïne: alles moet kapot, vooral de infrastructuur van elektra, gas en water,
het voor de mensen onleefbaar maken. De volgende dag stuurt mijn vriend in Poltava filmpjes van
twee dochters die in Kyiv studeren en drie uur lang in een schuilkelder zaten zonder licht. Het
kleinkind uit Irpin is relatief veilig bij opa en oma in Poltava. Bijeenkomsten van G8 of G20
zijn gevaarlijk voor Oekraïne. Telkens lijkt Poetin een lange neus te maken naar het gezelschap
wereldleiders: ik gooi toch wel mijn bommen.
15 december We blijven ons verbazen over het ongebroken moreel van de Oekraïners. Poetin
gaat door met raketten, bommen en granaten, drones, alles moet kapot. Veel wordt onderschept
door de Oekraïense luchtverdediging, maar er komt nog genoeg tuig door. De laatste berichten
gaan over een troepenopbouw in Belarus, Kyiv blijft voor Poetin de hoofdprijs, het doel. Bij de
midterms in de USA zijn de democraten verrassend sterk uit de bus gekomen, voorlopig zijn er
minder zorgen over een Trump-geleide USA. Biden levert nu ook patriot-afweer, het beste wat er
op dit gebied te leveren valt. Niemand maakt zich illusies over een staakt het vuren, laat staan
besprekingen die de oorlog zullen beëindigen. Dit gaat heel lang duren zeggen zowel Zelensky als
Poetin. De munitie raakt op? De munitie raakt nooit op. Rusland heeft alle tijd, mensenlevens
tellen daar niet.
20 december Ik breng terug naar de bieb: Andrej Koerkov, Grijze bijen, een roman van
enkele jaren geleden die speelt in het niemandsland tussen de fronten van de oblast Donetsk en
Oekraïne. Ik neem mee Andrej Koerkov, Dagboek van een invasie, Uitgeverij Balans, Amsterdam,
2022 (Invasion Journal, Mountain Leopard press, UK, 2022). Koerkov (1961) wordt beschouwd als de
belangrijkste schrijver van Oekraïne. Hij begint zijn dagboek met 13 hoofdstukken voorafgaand
aan 24 februari 2022: de voorgeschiedenis, de voortekenen, de dreiging, het niet kunnen geloven
dat Rusland werkelijk Oekraïne zou binnenvallen. Op 24 februari schrijft hij: een laatste
borsjtsj in Kyiv. Het ondenkbare gebeurde toch, Kyiv werd gebombardeerd, hij vluchtte met zijn
gezin. De laatste dagboekaantekening is gedateerd 11 juli 2022. Daarna moest het boek naar de
drukker en de handel in. Met mijn Dnevnik 3 kan ik laten doorgaan tot de deadline voor Leydraden
126 op 8 januari 2023.
22 december Ik voltooi de lezing van Andrej Koerkov, Dagboek van een invasie. Hoewel er
veel details in staan die niet in de kranten zijn verschenen, doet het allemaal gedateerd aan.
Dat kan alleen maar betekenen dat er veel “gebeurt” en dat de situatie per week, en zeker per
maand verandert. Gisteren was er de “historische” ontmoeting van Zelensky met Biden in het Witte
Huis en sprak Zelensky tot het Congres. Tegelijkertijd sprak Poetin in het Kremlin tot zijn
congsi van generaals. De altijd pessimistische Rob de Wijk (Dordrecht, 1954) analyseerde in Op1
dat vanuit Washington de boodschap wordt afgegeven van: we steunen jullie, we blijven dat doen.
Maar verder niks nieuws. De steun blijft louter defensief en het haalt op den duur niets uit;
Poetin kan veilig doorgaan met zijn tactiek van de verschroeide aarde en heel Oekraïne plat
gooien. In Moskou was Poetin open over het falen en het feilen van de Russische krijgsmacht
(zonder dat ie zich daarmee blootstelde aan justitiële vervolging, verbanning en jarenlange
detentie) in de voorgaande negen maanden. Maar: zelfs Rusland heeft leervermogen, ze gaan het
beter aanpakken, de troepen beter uitrusten, de nieuwe manschappen beter scholen, nog een half
miljoen méér mannen onder de wapenen, kernarsenaal moderniseren en in gereedheid brengen. Een
zelfverzekerde Poetin noemde Oekraïne niet eens meer, maar “het narratief” is: we zijn in oorlog
met de NAVO dat uit is op de vernietiging van de Russische Federatie. Kijk, dit zijn twee geheel
verschillende verhalen, en de suggestie van Rob de Wijk is onmiskenbaar pessimistisch: dit
kunnen wij niet winnen. Koerkov denkt zelf ook dat Europa en de VS Oekraïne uiteindelijk zullen
laten vallen. Ik geef twee citaten uit Koerkovs Dagboek waarin hij iets zegt over de verschillen
tussen Russen en Oekraïners:
‘Rusland is niet met je geest te bevatten!’ schreef de beroemde negentiende-eeuwse
Russische dichter Fjodor Tjoettsjev. Ik ben het met hem eens, maar heb niettemin een
vraag: hoe kun je Rusland überhaupt begrijpen als je geest je daar niet bij kan helpen?
(aantekening 8 maart 2022, blz. 108).
Oekraïners zijn individualisten, egoïsten, anarchisten die niet van bestuur of autoriteit
houden. Ze denken dat ze zelf weten hoe ze hun leven moeten inrichten, ongeacht welke
partij of kracht aan de macht is in het land. ( ) De meeste Russen zijn gezagsgetrouw,
bang te protesteren en bereid elke regel die het Kremlin creëert te gehoorzamen. Nu zijn
ze afgesneden van informatie, van Facebook en Twitter. Maar zelfs wanneer ze toegang
hebben tot alternatieve opvattingen, geloven ze liever de officiële kanalen (aantekening
10 maart 2022, blz. 119).
25 december kerstmis Ook in Oekraïne wordt kerstmis gevierd en wel op 25 december en niet
zoals gebruikelijk (vanwege de Juliaanse kalender in de orthodoxie) op 6 januari. Hiermee
verwijdert Oekraïne zich geestelijk nog verder van Rusland en komt het nog dichter bij Europa.
De raketten blijven ook op deze dag op Oekraïne neerkomen. Ik lees in een dikke bijlage van de
NRC het interview van Emilie van Outeren met Olena Zelenska (44), de vrouw van Volodymyr
Zelensky (44), zij zegt dat ze Oekraïens is gaan spreken, maar als de emotie te groot wordt
(ver)vloekt ze in het Russisch: “Woede uit zich in je moedertaal. En mijn woede [tegen de
Russen] zal, vrees ik, eeuwig zijn.” Van Oksana uit de Armhoefse Akker komt een appje met
“Prettige Kerstdagen en Gellukig Nieuwjaar”. Ze heeft taalles bij het MST. In Goirlese Belang
heb ik een kerst-interview met Rob van der Zwan, directeur van MST Mensen in beeld houden. Ook
komen er kerstwensen uit Poltava. Van mijn Russische contacten uit Krasnogorsk, de stad waarmee
Goirle in vriendschap was verbonden, hoor ik niets meer, dat is al jaren zo. Ik denk wel aan ze,
ze zullen waarschijnlijk achter Poetin staan.
2 januari 2023 Op1 heeft Maarten van Rossum weer aan tafel. Ik herinner me Op1 op 24
februari 2022 en mijn aantekening in Dnevnik (1). Maarten achtte het toen volstrekt onmogelijk
dat Rusland (ondanks de enorme troepenopbouw) Oekraïne zou binnenvallen. Die nacht gebeurde
precies dat. Ik vermoedde dat we Maarten nooit meer zouden terugzien, wel als nar maar niet als
deskundige. Ook ik ben slecht in voorspellen. Nu analyseerde Maarten dat Poetin er in geslaagd
is het losse zand dat Oekraïne altijd geweest is om te smeden tot een stevige natie, de meest
stevige wellicht die er in Europa te vinden is.
6 januari driekoningen Driekoningen. Poetin heeft op instigatie van Kirill een bestand
voorgesteld van anderhalve dag. Geen bommen op Oekraïne tijdens het orthodoxe kerstfeest, wel
bommen tijdens het westerse. Wat moet je daarmee? Dankbaar zijn? Laat Poetin helemaal ophouden.
Het Amerikaanse Congres kan geen speaker kiezen; de extremisten van Trump spelen dat klaar; het
brengt de steun aan Oekraïne in gevaar. Zelensky zal er met grote zorg naar kijken.
6 mei 2022. Onze Oekraïners (zie Dnevnik in Leydraden 124) komen op de thee. Ik haal ze
af bij
de bushalte Dorpsstraat: twee moeders en twee dochters, de oma’s zijn niet meegekomen. We
drinken thee en praten bij. Een van de moeders werkt nog altijd bij De Druiventros, de twee
jonge fotografen hebben enkele klusjes gehad (familieportretten, foto en film), de andere moeder
geeft online consulten voor patiënten in de kliniek in Zaporizja. Wie wat kan betalen betaalt
wat, wie niets kan betalen hoeft niet te betalen. Er gaat mogelijk een spreekuur komen in
Tilburg voor 750 potentiële Oekraïense patiënten waar zij wel als arts kan functioneren. Oma
schrijft dagboeken, wandelt, slaapt veel, gaat achteruit; slechte ogen, slechte oren. Ze zeggen
dat ze het goed maken. Ze hebben gisteren de Keukenhof bezocht, eerder de Efteling, en enkele
Hollandse steden. Ze zijn opgetogen over het vrij reizen met bus en trein. Kosjka maakt het
best. De mannen van de jonge vrouwen in Oekraïne werken als chauffeur. De stemming is opgewekt,
ze proberen de moed er in te houden, maar wat ligt onder die dappere poging? Dat kan toch weinig
meer zijn dan een vermorzeld gemoedsleven? Dat wordt nog voer voor psychologen. Ik breng ze
terug naar de bus, halte Van Haestrechtstraat en we zeggen tot ziens en zwaaien.
8 mei. ARD 21.45 uur Anne Will. Ik sla haar programma zelden over. Er zijn twee brieven
naar de
Bondsdag geschreven, ondertekend door vooraanstaande wetenschappers, journalisten, kunstenaars.
De ene brief zegt: Duitsland, wees toch voorzichtig, geef geen zware wapens aan Oekraïne,
escaleer niet naar een Derde Wereldoorlog, de andere brief roept op Oekraïne onvoorwaardelijk te
steunen met alle middelen. In de kring zitten kopstukken uit de SPD, de Groenen, de CDU. En
Andrej Melnik de Oekraïense Botschafter die je wel om een boodschap kunt sturen. Het is een
felle discussie, scherp, intelligent, stukken minder vrijblijvend dan in Nederland doorgaans. Ik
kijk ook graag naar Markus Lanz, meestal heel laat op de avond.
19 mei. Oecumenische gebedsdienst in de Sint Jan Goirle om vrede in Oekraïne. Ik zie
Lilian
Wangsakrama die ik voor Goirles Belang geïnterviewd heb, zij is de juf van een klasje Oekraïense
kinderen op bs Kameleon. Het gaat goed met die kinderen, ze kunnen al houdoe zeggen. Aza en
Aljona zingen hun hartstochtelijk lied. Na afloop maak ik een praatje met ze. In de dienst is
gebeden voor Zelensky dat hij moed en kracht krijgt om door te gaan, en voor Poetin dat hij zijn
vernietigende oorlog zal stoppen. Ik maak ook een praatje met Joelia, de Oekraïense die om de
liefde naar Goirle kwam en die nu nuttige tolkdiensten verricht. Ze komt uit Poltava, de stad
van mijn vriend Oleg en zijn gezin. Heb ik al verteld dat ik in 1999 in Poltava ben geweest, het
bezoek staat nog scherp in mijn geheugen.
30 mei. Om 10.00 uur koffie in het verzorgingshuis Glorieux in Eindhoven waar ik elke
maandag
kom. Tegenwoordig schenkt Irina mijn koffie in, zij is een van de 18 vluchtelingen die onderdak
hebben gekregen in het klooster van de zusters van barmhartigheid. Zij vindt het leuk om met mij
in het Russisch wat dingen uit te wisselen, de tafelgenoten luisteren verbaasd: spreekt u
Russisch? Met Oleg in Poltava app ik over de vervolgstudie van twee dochters, in de kunst en de
muziek. Zit daar wel toekomst in? In het rijke Nederland is het sappelen voor kunstenaars en
muzikanten. Oekraïne zal “straks” wel andere prioriteiten hebben, toch? Maar hij antwoordt dat
de mensen snakken naar muziek en kunst: everyone wants, as before, to live life to the fullest,
to rejoice, to laugh, to feel happy. Ik vermoed dat Volodymyr Zelensky het daarmee eens zal
zijn, hij komt ook uit die sector.
25 juni. Bijna een hele maand niets gebeurd? Niets dat een dagboekaantekening waard is?
Integendeel, er gebeurt te veel. Elke dag berichten over de Donbas, de gestage bommenregen, de
langzame terreinwinst voor de Russen en terreinverlies voor de Oekraïners. De vele slachtoffers,
deportaties naar Rusland en vluchtroutes naar veiliger oorden inlands. Oleg meldt dat de regio
Poltava (283.000 inwoners) maar liefst 200.000 landgenoten heeft opgenomen in scholen, gymzalen,
kinderdagverblijven. Wie het kan betalen huurt iets beters. Hij ziet overal mensen zonder armen
of benen. In Nederland wordt het nieuws beheerst door de prijzen aan de pomp, de oplopende
inflatie, het afsluiten van het Russisch gas, de boerenprotesten. Zelenskys onvermoeide
verzoeken om toegelaten te worden tot de EU krijgt niettegenstaande onze slapjanussen Mark Rutte
en Wobke Hoekstra uiteindelijk het “ja” van de 27 EU-landen nadat Ursula von der Leyen het
voortouw heeft genomen. Over Poetins motieven hoeven we niet langer te raden: hij erkent
Oekraïne niet, het heeft geen bestaansrecht, hij pakt gewoon terug wat van hem is.
Internationale verdragen zijn vodjes papier, hij doet wat ie wil en wie doet me wat? Oleg meldt
dat zijn schoonzoon in Irpin zijn flat aan het opknappen is, de goedkoopste ramen met enkelglas
want hij moet het zelf betalen. Als de oorlog voorbij is kan hij een aanvraag indienen voor
compensatie.
26 juni. De dag van de G7. Ik kijk op de ARD naar de ontvangst van de zeven leiders van
de VS,
Canada, Japan, Duitsland, Frankrijk, Italië, het Verenigd Koninkrijk en de EU op Schloss Elmau
in Beieren. Het is een prachtig plaatje, wat kan de wereld toch mooi zijn. Die ochtend om 6.00
uur zijn er kruisraketten gevallen op Kyiv (ik ga ook maar Oekraïens spellen) en op diverse
andere plaatsen in Oekraïne. Wat is dit anders dan de middelvinger van Poetin: vergaderen jullie
maar, ik gooi bommen waar en wanneer ik wil. Hij kan dat gewoon doen, want elk verstandig mens
van Rob de Wijk tot en met Joe Biden wacht zich er wel voor om één bom op Rusland te gooien en
te escaleren. Als het tit for tat was zouden er ook bommen op de buitenwijken van Moskou moeten
vallen. Maar dat is zeer onverstandig gedacht, dagboekschrijvertje.
27 juni. Bommen op een winkelcentrum van Krementsjoek laat in de middag als er veel
klanten
zijn. Oleg stuurt me drie filmpjes van brandende winkels, paniek, schreeuwende mensen. De
terrorist uit het Kremlin slaat weer toe, de boodschap is: Oekraïners, jullie zijn nergens
veilig. Wat heeft Oleg met Krementsjoek, een stad midden in het land? Wel, daar heeft hij zijn
vrouw leren kennen, zijn schoonouders hebben er jaren gewoond, zo ook hij en zijn vrouw, de
oudste dochter is er geboren. Hij kent Krementsjoek als zijn broekzak. Dat heeft hij met
Krementsjoek.
28 juni. De NAVO schijnt wakker te worden. De snelle interventiemacht van 40.000 man en
vrouw
wordt uitgebreid naar 300.000. Finland en Zweden worden lid, Erdogan is afgekocht. Ooit gehoord
van Velina Tchakarova (Bulgarije, 16 juli 1979), sinds 2018 directeur van het Austrian Institute
for European Security Policy? Zij geeft in de NRC een huiveringwekkende analyse van de
geopolitieke toestand van de wereld. Poetins invasie is het begin van een nieuwe Koude Oorlog,
Poetin wil van Rusland een machtsblok maken tussen China en de Verenigde Staten, en Europa is
niet klaar voor die nieuwe wereldorde. Ze is verregaand afhankelijk van twee vijandige spelers
Xi en Poetin (als Trump terugkomt drie vijandige spelers). Europa’s macht is economisch, maar
haar soft power is afhankelijk van internationale verdragen die niet meer gehouden worden.
Intern wordt Europa bedreigd door populisten die Poetin-gezind zijn.
01 juli. Voor het gezelschap van tertulia in CC Jan van Besouw geef ik een uiteenzetting
over de
vraag hoe idealistisch theologie moet zijn? Het gaat over wapensteun aan Oekraïne. Theoloog des
Vaderlands Thomas Quartier preekt over de andere wang toekeren als je geslagen wordt, dat is
toch echt wat Jezus zegt. De deelnemers aan het Theologisch Elftal (Trouw 16 juni) bepleiten dat
je je mag verdedigen als je wordt aangevallen. Dat vindt in de kring bijna iedereen, er is één
radicale pacifist, Jan Eijsermans. Leo Joosten (1929) herinnert aan Rotterdam mei 1940: na het
bombardement gaf Nederland het op. We hadden geen zin om de strijd aan te gaan en verdere schade
te lijden. In 1943 was dat totaal anders: toen we beter in de gaten hadden wat de aard van
nazi-Duitsland was. We waren blij met de steun van de geallieerden die voor ons de kastanjes uit
het vuur haalden.
2 juli. Bij het doornemen van Brabants Dagblad lees ik dat particulieren die een
vluchteling
hebben opgenomen gastvrijmoe worden; met de vakantie voor de deur willen ze er van af. Sommigen
zetten ze in de auto en leveren ze af in een “centrum”. Mijn contact uit de Armhoefse Akkers
appt dat een kennis naar een kamer zoekt, kan ik wat voor ze betekenen? Gegevens uitgewisseld en
laat maar komen, dezelfde dag nog. Natasha is bij het eerste bombardement op Kyiv in paniek
gevlucht: naar Lviv, vervolgens naar Polen, vervolgens naar een kennis in Nederland. Die kennis
wil nu zijn privacy terug. Haar ouders en broer woonden in Cherson, hun flat ligt in puin, ze
wonen nu in haar appartement in Kyiv. Ze is niet van plan terug te keren naar Oekraïne, ze heeft
al die tijd online doorgewerkt voor een Oekraïens-Amerikaanse firma, krijgt een normaal salaris,
ondersteunt haar ouders. Ze is niet aangewezen op financiële hulp van de Nederlandse overheid.
Wat ik haar kan aanbieden is niet wat ze zoekt. Bijna had ik een vluchteling in huis, gevoelens
van spijt én van opluchting strijden om voorrang.
8 juli. Lisa Weeda, die Stevo Akkerman vervangt in de rubriek Vandaag in Trouw, schrijft
over de
Oekraïense vluchteling die zij twee maanden in huis had. Zij is kwaad vertrokken naar een andere
opvang. Een psycholoog heeft Lisa uitgelegd dat het PTSS is: “je wordt kwaad op wie je geholpen
heeft, kwaad op mensen bij wie je je veilig voelt.” Bozje moj! Mijn God! Ik sluit mijn Dnevnik 2
hier maar af. We wachten als Literaire Kring op een avond met Lisa Weeda, we wachten op het
einde van de oorlog die volgens alle deskundigen nog jarenlang kan duren …
24 februari 2022. Het
Rusland van Poetin valt Oekraïne binnen, het onvoorstelbare (maar waar we toch al jaren bang
voor waren), is een feit: oorlog, bombardementen, verwoestingen, doden en gewonden,
vluchtelingen, angst. Ik denk aan Oleg en Natasha, aan Masha met haar jonge gezin in Kiev,
Anastasia, Sofia, Anna, mijn goede vrienden in Poltava. De avond tevoren Op1 had Maarten van
Rossem met al het aplomb dat in hem zit verkondigd dat Rusland van Oekraïne af zou blijven.
Nooit eerder was een gezaghebbend historicus zo onderuitgegaan; niets is zo moeilijk te
voorspellen als de toekomst. Maarten kan gewoon verder als nar en als jury van de slimste mens.
Laat op de middag app ik Oleg met een paar woorden Russisch, inhoudende: houd vol, bij ons zijn
er bedden genoeg.
25 februari. Hij antwoordt met drie emoticons: biddende handen, een hartje, handen ineen.
Later
die dag stuurt hij een filmpje met toelichting: we zijn gevlucht naar ons vakantiehuisje, het
was 5 graden, de houtkachel heeft de ruimte inmiddels verwarmd tot 10 graden. We zien onze
vrienden met dikke jassen aan rond de tafel, er wordt brood gegeten, ze zwaaien naar de camera
en er is een flauwe glimlach. De oudste dochter met haar gezin is vanuit Kiev gevlucht naar de
grootouders in een dorp in de buurt van Poltava.
26 februari. Charkov zwaar onder vuur, het historisch centrum gebombardeerd. Charkov is
maar 130
km van Poltava, we houden ons hart vast. Inmiddels is duidelijk dat de Oekraïners terugvechten
en niet van plan zijn Rusland een gemakkelijke walk-over te geven. Met huisvlijt worden een
enorme hoeveelheid molotovcocktails gemaakt, de bevolking wordt bewapend, er komt een
uitreisverbod voor mannen tussen 18 en 60 jaar. Mijn vrienden zijn teruggekeerd naar hun flat in
Poltava: daar is het warm en is er voedsel. Ze denken vooralsnog niet aan vluchten, maar als het
nodig is: dank je wel voor het aanbod … Via Fb is te volgen dat Oleg actief is in het
verzet.
10 maart. De afgelopen weken het nieuws opgezogen: Radio Journaal op verschillende uren
van de
dag, NRC, Trouw, Nieuwsuur, Op1. Ontzettende verwoestingen enerzijds, moedig verzet van de
Oekraïners anderzijds. Schade bij Tsjernobyl, bombardement op bijgebouwen bij de kerncentrale
van Zaporizja. Volodymyr Zelensky groeit uit tot een held van mythische proporties, Vladimir
Poetin schrompelt ineen tot een zwart gat van ongehoord kwaad met zijn dreiging kernwapens in te
zetten. Zijn paladijn Sergej Lavrov, minister van Buitenlandse Zaken, beweert bij
“vredesbesprekingen” in Turkije doodleuk dat Rusland niet Oekraïne is binnengevallen, dat het
allemaal westerse leugens zijn. Ik ontvang die ochtend de redactie van Leydraden; mijn vrouw
maakt zes bedden in gereedheid op verzoek van onze Nederlandse kennis Oleg die zijn familie uit
Zaporizja bij ons wil onderbrengen. Laat op dezelfde dag komt het bericht: ze komen niet, ze
mogen van de gemeente Tilburg een weekend in De Druiventros. Hij heeft inmiddels een leegstaand
huis gehuurd dat ie in dat weekend gaat voorzien van de noodzakelijke dingen.
24 maart. We gaan op bezoek bij de zes vluchtelingen uit Zaporizja die nu een onderkomen
hebben
gevonden in de Armhoefse Akkers, dicht bij het centrum. We weten hoe het gezelschap eruit ziet:
grootmoeder (80 +), dochter (50 +), kleindochter (30+) en dat twee maal met dezelfde leeftijden.
Wat neem je mee? In 1999 heb ik Oekraïne bezocht; de vader van Oleg, journalist en dichter, gaf
me Dnevnik van Taras Sjevtsjenko (1814 – 1863) de nationale dichter van Oekraïne. Ik haal het
uit mijn kast en zal het geven. Ik heb een boekenlegger bij de passage 24 maart waarin hij
beschrijft dat hij nieuwe mensen ontmoet, en dat ie geluisterd heeft naar muziek van Mozart en
Beethoven. Daarnaast lijkt ons een doos kersenbonbons wel wat. Iets voor de geest en iets voor
de mond.
We worden hartelijk ontvangen. We maken kennis, schudden handen, geven een boks. We nemen plaats
aan een grote tafel, er is thee gezet, allerlei lekkernijen, schijfjes appel, koekjes,
chocolaatjes. De doos kersenbonbons gaat open en wordt er ook bij gezet. Eerst het verhaal van
hun reis, verteld in gebrekkig Engels door de vrouw van 50+, onderweg van maandag tot
donderdag. De eerste poging mislukte, het was zo druk op het station, ze kwamen de trein niet
in; onverrichter zake terug naar huis. De volgende ochtend ging het wel. Een reis van drie dagen
tot ze in Apeldoorn werden opgehaald. Ergens had de trein 20 uur stilgestaan, bomvol, geen raam
kon open, mijn zegsvrouw was een paar keer flauwgevallen. In Poznan hadden ze in een hotel
overnacht en waren ze weer een beetje mens geworden. De moeder van mijn zegsvrouw vertelt in het
Russisch. Ik kan het grotendeels volgen, en waar ik het niet kan krijg ik hulp van haar dochters
Engels.
Ze vertelt van haar zus diep in Rusland die eenvoudigweg niet gelooft dat ze
gebombardeerd zijn. Over haar man die verleden jaar overleden is, ze waren 60 jaar getrouwd.
Over wat hij in zijn leven gedaan had; ze vertelt over zichzelf, in haar werkende leven
kinderarts. De Dnevnik vindt ze interessant, ze is zelf ook een dagboek aan het schrijven;
schertsend wordt gezegd dat het ongetwijfeld als boek uitgegeven zal worden. Elke ochtend als ze
wakker is vraagt ze aan de huisgenoten: en, is Poetin al kaput? De andere vrouw van 50+ heeft
meteen werk gevonden in De Druiventros, in de schoonmaak. Ze gaat er met de fiets elke dag naar
toe. Haar man zit op een grote vrachtwagen van de stadsdienst in Zaporizje, hij is aan het werk,
zo goed en zo kwaad als het kan. De twee jonge vrouwen, vriendinnen, zijn fotografen van beroep;
ze hebben voortdurend contact met hun man. Ze zijn dag en nacht online, zelfs ‘s nachts horen ze
de sirenes in Kiev afgaan. Wat hebben ze meegenomen? De kleren die ze aan hebben, de laptop, de
smartphone en de opladers … en kosjka! Een gehandicapte kat, gekwetst aan een ruggenwervel met
een lamme poot als gevolg; zij beweegt zich slepend voort; daarnaast is ze incontinent, ze
draagt een luier. Ook zij komt kennismaken, kijkt me aan met heldere ogen, tevreden dat ze bij
de bazin is.
Dit is het moment om te vragen wat ze nodig hebben. Vriend Sjef (89) is
weduwnaar
geworden en heeft me de avond tevoren opgebeld: wat moet ik doen met de kleren van mijn vrouw,
weet jij een goede bestemming? Ik leg het op tafel bij de Oekraïners. O, nee dank je wel: van
alle kanten hebben we al kleren gekregen, het is al te veel. We drinken thee, eten lekkernijen;
uit de keuken komt baklucht en even later staat er gerecht op tafel bestaande uit aardappel en
ui met een laagje deeg eromheen; naar wens een lepel zure room erop. Contactpersoon Oleg
videobelt vanuit een terras in Duitsland, hij is op dienstreis en wil even weten of alles goed
is. Zwaaien, groeten. Ja, alles goed, behalve de verschrikkelijke toestand in Oekraïne. Behalve
de absurditeit dat in de Armhoefse Akkers zes vrouwen uit Zaporizja bijeenzitten. Afgezien van
de oude vrouwen willen ze allemaal aan het werk, en – wat ook een onvoorstelbaar wonder is – het
mag van Nederland, van Europa. Vrolijk worden we uitgezwaaid, de gebakken lekkernij ingepakt
voor morgen.
Om 21.45 uur zitten we weer voor de buis, Nieuwsuur. Er wordt steeds meer
gepraat
over ABC-wapens die Poetin mogelijk gaat inzetten, en wat de NAVO dan zal doen (onbekend, maar
ze zullen antwoorden). Wie kan er nog rustig gaan slapen? Question Time nog op BBC1 zoals ik
gewend ben? Maar na zo’n dag kan ik mijn ogen niet meer open houden voor Question Time. Naar
bed, pereat mundi.
8 april. Ik lees in de NRC het onthutsende verhaal van Maaike en Arjan Warmerdam uit
Hillegom.
Ze namen Carina (36) en Sascha (13) Stepanov in huis; dat ging een tijdje goed, maar na vier
weken was het helemaal zuur en moesten ze eruit en vonden ze een ander onderkomen. “Ik weet niet
hoe het met jou vroeger zat”, zegt Arjan, “maar mocht jij vier donuts pakken en ook nog een hele
reep Toblerone? Om half twee al een biertje opentrekken”? Ze hielden hun op- en aanmerkingen
niet voor zich en het werd hommeles. Onthutsend. Ik bespreek het dezelfde ochtend met Frans de
Groot die het ook heeft gelezen. Hij lacht me uit: dat kun je toch verwachten, ga je eigen
kinderen maar na, om van je kleinkinderen nog maar te zwijgen. Zij leven toch heel anders dan
jij? Ja, dat is zo; en vroeger hadden wij geen donuts, noch Toblerone. Ik laat de gedachte toe
dat ik misschien ook wel blij ben dat het bezoek van zes Oekraïners niet is doorgegaan. Hoe
tolerant ben ik? De dagen daarna bespreek ik het met diverse mensen. Allemaal zeggen ze: wat ben
je toch naïef: ben je nooit een week op vakantie gegaan met vrienden!?
14 april. Witte Donderdag. Algemene Ledenvergadering van de Literaire kring Goirle. We
kijken
vooruit naar de avond met Lisa Weeda die een goedverkopend boek heeft geschreven over haar
wortels in Oekraïne. De gedachte wordt geopperd om in Goirle woonachtige Oekraïners uit te
nodigen voor die avond (zonder te betalen). Het nieuws van de dag is dat de Moskwa, het
onaantastbaar geachte vlaggeschip van de Russische oorlogsvloot, de trots van de Russische
marine, in de Zwarte Zee is gezonken. Er zou een brand zijn geweest aan boord. Het schip zou
door Oekraïne beschoten zijn, “volgens onbevestigde berichten”. Deze frase komt heel vaak voor
in de kwaliteitskranten. Op het Russische nieuws is het zinken van de Moskwa ook bekend gemaakt:
daar is een storm (door geen enkele meteoroloog bevestigd) de oorzaak van de ondergang. Mijn
vriend uit Poltava meldt dat zijn schoonzoon terug is naar Kiev, naar Irpin in feite, een van de
voorsteden die zwaar geleden hebben onder de Russische bezetting. Hij is daar de ruiten van zijn
flat aan het herstellen en de rommel aan het opruimen; een foto van het flatgebouw gaat erbij.
President Volymyr Zelensky bedankt zijn landgenoten dat ze het al 50 dagen hebben uitgehouden en
zich zo moedig hebben gedragen.
19 april. Zelensky bericht zijn landgenoten dat de grote aanval op de Donbas vandaag
begonnen
is, nu over een front van 400 km. zodat de verdediging voor de Oekraïense troepen veel
moeilijker zal zijn. Het is met Pasen relatief rustig geweest, de stilte voor de storm. Enkel
wat raketinslagen in heel Oekraïne, tot in Lviv, met als boodschap: jullie zijn nergens veilig.
De paasboodschap van paus Franciscus is in het Kremlin niet aangekomen. Oleg in Poltava wordt
vandaag 50 jaar. Met Pasen waren er vrolijke paaswensen uit Oekraïne, evenals uit de Armhoefse
Akkers van “mijn” zes Oekraïners. Gisteravond naar de opening geweest van “De wereld van heden
raast door in dada’s voetspoor”, een aforisme van Antony Kok, aangebracht nabij de LocHal, boven
RAW, ca 70 meter lang en 1 meter hoog. Met dit lichtkunstwerk heeft Tilburg een permanente
herinnering gekregen aan haar geschiedenis 1914/1915 toen De Stijl geconcipieerd werd.
Hoofdpersonen waren initiator Theo van Doesburg en de Tilburgse spoorbeambte, dichter en mecenas
Antony Kok (1882 – 1969). Met dit treffend aforisme, de wereld raast inderdaad door en is zo
absurd als dada het aanvoelde en uitdrukte, sluit ik dit dagboek af. Slava Ukraina!